Ocena wyzwań rozwojowych generowanych zmianami demograficznymi w Polsce wymaga zarówno wiedzy o procesach ludnościowych w przeszłości, jak i rozważenia ich przewidywanego przebiegu. Mówiąc o „zmianie demograficznej”, Irena Kotowska skupia się na procesie odtwarzania pokoleń w ostatnich 30 latach oraz jego konsekwencjach w postaci zmian liczby ludności i struktur wieku. W tym okresie wystąpiły znaczne zmiany każdego z trzech składników określających dynamikę wielkości populacji i jej struktur wieku, czyli płodności, umieralności i migracji.

Głęboki spadek płodności po 1989 roku i jej pozostawanie na niskim poziomie od roku 19981 oraz wyraźny spadek umieralności po 1991 roku spowodowały gwałtowne obniżenie dynamiki demograficznej. Od 1997 roku współczynnik przyrostu naturalnego pozostawał poniżej 1‰, a od roku 2013 utrzymuje się przewaga liczby zgonów nad liczbą urodzeń. Ujemny przyrost naturalny pozostanie cechą zmian ludnościowych w przyszłości. Przekształcenia struktury wieku ludności wynikające z przeszłych zmian płodności i umieralności będą główną determinantą kierunku przyszłych zmian liczby urodzeń i zgonów. Konieczne jest też podkreślenie roli migracji zagranicznych, które stały się bardziej znaczącym niż przed rokiem 1989 składnikiem dynamiki ludności, czyli zmian jej stanu liczebnego i struktur demograficznych. Polska od wielu dekad była krajem odpływu ludności. Nie zmieniło się to w latach 90. XX wieku, a po roku 2004 emigracja znacznie się zwiększyła. Jednak strumienie migracji zagranicznych z ostatnich lat sygnalizują, iż Polska przekształca się w kraj emigracyjno-imigracyjny.

W pierwszych dwóch rozdziałach autorka odpowiada na pytanie, co się stało z odtwarzaniem pokoleń w Polsce w ostatnich trzech dekadach. Przebieg tego procesu, czyli zmiany płodności, umieralności oraz migracji zagranicznych po 1989 roku, omawia w pierwszym z nich, przy czym składniki ruchu naturalnego ukazane są w perspektywie porównawczej innych krajów europejskich. Szczególna uwaga zwrócona jest na spadek płodności i jego mechanizm oraz na stan zdrowia populacji
i umieralność, także w kontekście pandemii COVID-19.

Kolejna część opracowania odnosi się do tego, jak będą kształtować się zmiany liczby ludności i jej struktur wiekowych według projekcji ludnościowych Eurostatu opublikowanych w kwietniu 2020 roku (EUROPOP2019). Po krótkich uwagach o założeniach dotyczących płodności, umieralności i migracjach przyjętych w tych projekcjach przedstawiono spadek liczby ludności Polski i zmiany struktur wieku dla okresów pięcioletnich w latach 2020–2050. Przewidywania Eurostatu nie uwzględniają pandemii COVID-19, która zmienia zasadniczo umieralność i charakterystyki przeżycia, a także wpływa na pozostałe składowe zmian ludnościowych

Główne wyzwania generowane przez zmiany demograficzne w Polsce są rozważane w ostatniej części opracowania. Autorka omawia tam przede wszystkim zmiany dzietności i umieralności, kluczowe dla przewidywanych zmian ludnościowych, ale także identyfikuje zagrożenia dla rynku pracy i wzrostu gospodarczego. Zwraca także uwagę na konieczne dostosowania instytucjonalne dotyczące zarówno rozwoju sektora usług społecznych, jak i systemu emerytalnego.

Link do raportu >>

I.E.Kotowska_Zmiany.demograficzne.w.Polsce