Sygnaliści to osoby, które w interesie ogólnym ujawniają znane im nieprawidłowości mające publiczne znaczenie w działaniach instytucji władzy lub innych podmiotów. Jednocześnie postępowanie sygnalistów naraża ich na zarzut złamania różnych reguł: prawa pracy (bo postępują „nielojalnie” wobec przełożonych i zatrudniającego ich podmiotu), kodeksów zawodowych (jeśli te nakazują rozstrzyganie zarzutów za pomocą „korporacyjnych procedur” i zabraniają „wynoszenia” sprawy poza własne środowisko), chroniących informacje poufne i tajemnice (gdy dochodzi do ich ujawnienia) czy dobre imię i cześć jednostki (gdy ujawniane informacje negatywnie wpływają na wizerunek pewnej osoby).

Sądy oraz inne organy stosujące prawo muszą znaleźć należytą równowagę między publicznymi racjami, które powodują podjęcie działań przez sygnalistów, a przepisami chroniącymi poszczególne interesy zbiorowe oraz indywidualne. Nawet jeśli ujawnianie nieprawidłowości, a tym bardziej nadużyć, służy ogólnemu dobru, sygnaliście nie zawsze wolno od razu zwrócić się do opinii publicznej. Również on działa w ramach pewnego rygoru prawnego i musi stopniować swoje postępowanie. Z drugiej strony koncentrowanie się przez sądy na przepisach prawa i egzekwowanie ich automatycznie przeciwko sygnaliście pomijać będzie obywatelski sens podjętych działań.

Do sygnalistów znajdzie zastosowanie pojęcie „publicznego kontrolera” (public watchdog). Ale dotychczas ta konstrukcja była używana przez krajowe i międzynarodowe sądy oraz organy do określania dziennikarzy (mediów) i organizacji pozarządowych. Powstaje więc pytanie, jak stworzone w takim kontekście reguły można „przenieść” na sygnalistów. Czasami da się to zrobić, innym razem będzie to niemożliwe. Zasadniczo jednak będziemy musieli stworzyć nowe reguły dostosowane do specyfiki sygnalistów.

Niniejsze opracowanie ma charakter praktycznego przewodnika. Pokazuje, jakie narzędzia prawnicze już mamy i co jeszcze należy zrobić. W rozdziale I szkicujemy zjawisko sygnalistów i rekonstruujemy reguły prawne – krajowe i międzynarodowe – które mają do nich zastosowanie. Wskazujemy pomocne orzecznictwo, w tym Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który nie tylko miał już okazję wypowiedzieć się o sytuacji prawnej sygnalistów, ale ponadto uczynił to w sposób doniosły, bo jako Wielka Izba – największy skład orzekający. Identyfikujemy, jakie argumenty prawne ma do swojej dyspozycji sygnalista w poszczególnych postępowaniach.

Pobierz publikację