Artykuł ekspercki

Zrównoważony rozwój

21 stycznia 2009

Zmiany klimatu są jednym z najpilniejszych wyzwań środowiskowych, przed którymi dziś staje cały świat. W wyzwanie to włączone są społeczeństwa, rządy biznes jednocześnie. Społeczne i ekologiczne problemy mają kompleksowy charakter, każda firma musi analizować swój wkład w otoczenie w sposób indywidualny, ponieważ rozwój zrównoważony jest wieloaspektowy.

Zrównoważony rozwój zakłada, że wzrost gospodarczy ma prowadzić do zwiększania spójności społecznej (w tym m.in. zmniejszania rozwarstwienia społecznego, wyrównywania szans, przeciwdziałania marginalizacji i dyskryminacji) oraz podnoszenia jakości środowiska naturalnego poprzez m.in. ograniczanie szkodliwego wpływu produkcji i konsumpcji na stan środowiska, ochronę zasobów przyrodniczych.

Eko-efektywność i świadomość społecznego i ekonomicznego wpływu biznesu na otoczenie są kluczowymi czynnikami biznesu w XXI wieku. Wiek XIX rozpoczął na dużą skalę produkcję przemysłową, wiek XX przetworzył ją w naukę stosowaną i nauczył kontroli tego poprzez klawiaturę i monitor. XXI wiek przeniesie te aktywa do dojrzałości poprzez naukę integrowania wszystkich rodzajów przedsiębiorstw – produkcyjnych i usługowych – z potrzebą naturalnego środowiska i społecznej przedsiębiorczości. – Samuel A. DiPiazza CEO, PwC LLP

Opracowana w 2000 r. „Strategia Zrównoważonego Rozwoju Polski do 2025 r.” integruje kierunki rozwoju gospodarczego, społecznego i ekologicznego, określa współzależności pomiędzy nimi oraz wyznacza ich kierunki i ograniczenia. Strategia uwzględnia m.in. konieczność wypełniania przez Polskę zobowiązań wynikających z ratyfikowanych, obowiązujących prawnie umów międzynarodowych oraz deklaracji międzynarodowych złożonych przez rząd. Poprzez zakładaną synergię aspektów ekonomicznych, środowiskowych i społecznych stwarza warunki, by rozwój zrównoważony był bezpieczny i korzystny dla człowieka, dla środowiska i dla gospodarki – by nie stawał się „hamulcem” postępu, lecz jego „stymulatorem”.

Rozwój zrównoważony jest wyzwaniem globalnym. Może być jedynie osiągnięty wówczas, gdy każdy z nas zrobi wszystko co może, aby promować zrównoważony rozwój i społeczną odpowiedzialność na poziomie lokalnym. Co mam na myśli – odpowiedzialnie prowadzenie naszego biznesu globalnie poprzez cały łańcuch wartości, dzięki czemu możemy wpływać pozytywnie na społeczeństwo poprzez nasze marki i technologie. – Prof. dr Ulrich Lehner, Chairman of the Management Bard, ABB

Odpowiedzialność w zarządzaniu związana z realizacją zasad zrównoważonego rozwoju odgrywa w Polsce coraz większą rolę. Menedżerowie zaczynają być świadomi coraz bardziej zacieśniającej się sieci powiązań pomiędzy wymiarem politycznym i gospodarczym, a także społecznym. Wraz z rosnącym udziałem zachodnich przedsiębiorstw w rynku polskim, łatwiejszym dostępem do literatury menedżerskiej, programów szkoleniowych i standardów gospodarczych oraz wprowadzeniem etyki biznesu i etyki ekologicznej do programów nauczania przyszłych menedżerów, różne elementy systemu społecznej odpowiedzialności zaczęły przenikać do praktyki zarządzania. Doświadczenia pokazują jednak, że nie można bezkrytycznie przenosić zachodnich standardów w tym zakresie bez uwzględniania stopnia rozwoju rynku, kultury gospodarczej i politycznej, a także zaawansowania procesów budowy społeczeństwa obywatelskiego w Polsce.

Zrównoważony rozwój staje się bardzo istotny przede wszystkim pod wpływem rosnącej konkurencji i nacisku konsumentów, przekonanych, że wzrostowi efektywności może i powinno towarzyszyć lepsze realizowanie celów społecznych, istotnych dla rozwoju zrównoważonego. Liderzy biznesu wreszcie zrozumieli, że warunkiem koniecznym przetrwania przedsiębiorstwa w długim czasie jest zaspokajanie potrzeb społecznych poprzez dostarczanie produktów w taki sposób, aby nie dopuszczać do degradacji kapitału przyrodniczego i społecznego. W państwach Unii Europejskiej takie oczekiwania stawiane są coraz powszechniej. Obywatele domagają się budowania nowych, bardziej przyjaznych relacji pomiędzy pracownikami, pracodawcami, państwem i środowiskiem naturalnym. Domagają się realizacji zasad odpowiedzialności społecznej i ekologicznej zarówno przez władze, jak i przedsiębiorstwa, szczególnie korporacje transnarodowe działające na rynkach lokalnych. To konsumenci zaczęli interesować się tym, jak firma, której produkty kupują, traktuje swoich pracowników i dostawców, czy wywiera szkodliwy wpływ na środowisko przyrodnicze, czy uczestniczy w praktykach korupcyjnych, jak wynagradza swoich menedżerów itp. A przyszłość każdego przedsiębiorstwa zależy od klientów; to klienci decydują o jego rozwoju lub bankructwie. Pozyskiwanie i utrzymywanie zainteresowania klientów jest dla każdego przedsiębiorstwa zadaniem priorytetowym. Unia Europejska przez wiele lat wspierała edukację konsumentów. Obecnie wskazuje taką drogę rozwoju gospodarki, aby oczekiwania płynące ze strony konsumentów mogły być zaspokajane. Przedsiębiorstwa, które się do owej drogi dobrowolnie dostosują, mogą wygrać, inne nie mają szans na długotrwały rozwój.

Zarządzanie zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju nie pojawiło się samoistnie, z potrzeby czynienia dobra przez właścicieli kapitału, lecz okazało się skuteczną metodą zdobywania przewagi konkurencyjnej na rozwiniętym rynku. Termin ekologia oznacza naukę o związkach (współzależnościach) między organizmami a otaczającym je środowiskiem, ochrona środowiska zaś to działanie mające na celu właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników przyrody. Kwestie ochrony środowiska  są coraz mocniej zakotwiczone w dyskursie publicznym, szczególnie w krajach rozwiniętych, Unia Europejska wymaga od nowych członków zwiększenia inwestycji w podwyższone standardy z zakresu ochrony środowiska. Świadomość ekologiczna polega przede wszystkim na zrozumieniu, że troska o środowisko naturalne jest działaniem na rzecz wspólnego dobra dla wszystkich, co wiąże się również z odpowiedzialnością za przyszłe pokolenia.

Wrażliwość ekologiczna społeczeństw w Europie Zachodniej i w USA wzrosła i nadal wzrasta bardzo dynamicznie. Rewolucyjnym okazał się raport wydany w 2006 roku dla IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) brytyjskiego ekonomisty Nicolasa Sterna, który zdobywa na świecie coraz większe uznanie. Badacz  proponuje w tym dokumencie współpracę na rzecz innowacyjnych rozwiązań w celu jednoczesnego powstrzymania zmian klimatycznych i promowaniem wzrostu i rozwoju ekonomicznego, mającym zmienić sposób myślenia biznesu o ekologii. Kolejnym wydarzeniem, które przyczyniło się do podgrzania atmosfery wokół debaty publicznej na tematy ekologiczne był film „Niewygodna Prawda” Ala Gora o powodach i skutkach ocieplenia globalnego, który otrzymał Oscara, a sam autor, wraz z Międzynarodowym Panelem ds. Klimatu, Pokojową Nagrodę Nobla.

Tezę Sterna o tym, że biznes jest siłą napędową innowacyjności potwierdza ostatnie doniesieniem zza oceanu – elitarny konkurs „Progressive Automotive” Fundacji X, promującej i wspierającej nowoczesne technologie, na najoszczędniejsze auto (auto musi przejechać 160 km/h na 3,78 litra). Zwycięzca otrzyma 10 milionów dolarów, w konkursie biorą udział nie tylko potężne koncerny, ale i kilkuosobowe grupki zapaleńców. Przykład ten pokazuje, że kwestie ekologiczne stają się coraz ważniejszymi na rynku, jeśli chodzi o konkurencyjność i innowacyjność produktów.

Polityka klimatyczna jest w Unii Europejskiej absolutnym priorytetem jeśli chodzi o wszystkie polityki środowiskowe, z kolei polityki środowiskowe zdominowały wszystkie inne polityki wspólnotowe, co bezpośrednio dotknie biznes. – Dr Mikołaj Budzanowski, Dyrektor Departamentu Zmian Klimatu i Zrównoważonego Rozwoju w Ministerstwie Środowiska.

Wybór źródła energii zdeterminowany jest znalezieniem równowagi między trzema elementami: oddziaływaniem na naturalne środowisko,  kosztem oraz dostępnością. – Lars G. Josefsson, CEO Vattenfall

Kwestie zmian klimatycznych mają ogromny wpływ na kształt rozwoju gospodarczego całej Unii Europejskiej. Branżami, które poniosą największy ciężar wprowadzania polityki klimatycznej, a zatem najdotkliwiej to odczują, w pierwszej kolejności są: energia, ciepło, prąd, cement, szkło (840 przedsiębiorstw w Polsce), ponieważ za hasłem polityka zmian klimatu kryje się dobrze zorganizowany i sprawny mechanizm finansowy tzw. „system handlu emisjami”. Tematyka środowiskowa zdominowała inne obszary wspólnotowe UE w latach 2004 – 2007, to właśnie wtedy zapadło najwięcej decyzji. W odpowiedzi na wysunięte w styczniu 2007 r. propozycje Komisji wszyscy szefowie państw lub rządów podjęli zobowiązanie do ograniczenia emisji UE o 20 % do 2020 r. lub o 30 % w ramach umowy międzynarodowej. Przyrzekli również zapewnić do 2020 roku 20-procentowy udział energii odnawialnych oraz 20-procentowy wzrost efektywności energetycznej.

Sytuacja ta wpłynęła na to, że Polsce grozi poważna rewolucja cenowa prądu – ceny mogą wzrosnąć nawet o 50-70%. Podwyżki cen prądu przełożyły by się na całą gospodarkę – firmy i społeczeństwo – odbiorców energii. Wydajność energetyczna stała się bardzo ważna dla firm, rządów i konsumentów z powodu wzrastających cen energii, rosnącego popytu w rozwijających się państwach a także rozważań na temat efektu działania człowieka (emisje wpływające na zmiany klimatu). Jak wygląda sytuacja, gdzie 95% energii elektrycznej i 80% cieplnej wytwarzane jest w węgla, którego Polska ma znaczne zasoby?

A Kassenberg widzi szanse dla firm w Polsce w obszarach:

  • Dominacja zasobów odnawialnych – szansa
  • Słabe wykorzystanie zasobów odnawialnych – szansa
  • Brak inwestycji odtworzeniowych – problem i szansa
  • Niska kultura użytkowania energii – szansa
  • Brak infrastruktury energetycznej – szansa

Restrykcje związane z polityką klimatyczną Unii Europejskiej mogą okazać się wg Kassenberga motorem napędowym innowacyjności i modernizacji polskiej gospodarki (np. poprzez inwestycje w naukę). Kassenberg wskazuje na potrzebę proaktywnego podejścia, gdzie dialog z interesariuszami może być istotnym źródłem pomysłów na innowacje technologiczne. Nawet najlepsza polityka gospodarcza nie mogłaby liczyć na pełne wsparcie ze strony firm, gdyby same firmy nie były przekonane o jej efektywności. Odpowiedzialność społeczna jest rzeczywiście efektywną strategią zarządzania; poprzez dialog z interesariuszami na poziomie lokalnym przyczynia się do wzrostu konkurencyjności firm, budowania dobrej reputacji i jednocześnie kształtowania korzystnych warunków rozwoju zrównoważonego.

Obowiązujący system demokracji parlamentarnej nie sprzyja opcji ekorozwoju. W systemie tym każdy polityk w krótkich odstępach czasu musi zabiegać o akceptację i głosy swoich wyborców. Wyborcy domagają się szybkiej poprawy poziomu swojego  życia ocenianego przede wszystkim wysokością zarobków. Tym żądaniom ulegają politycy formułując swoje programy wyborcze. W programach tych nie ma miejsca na długofalowe rozwiązania, na myślenie w skali globu, na odwoływanie się do partnerstwa i sprawiedliwości. – Stefan Kozłowski.

Pomocne w osiągnięciu założeń polityki klimatycznej UE wydają się być zobowiązania sektorowe. Wybrane branże np. cement lub szkło zobowiązałyby się dobrowolnie do redukcji określonej ilości emisji CO2 np. do 2015 roku. Takie rozwiązanie pociągałoby za sobą automatycznie zainteresowanie nowymi technologiami, usprawnieniami i inwestycjami związanymi z oszczędnością energii. Warto dodać, że spółki prywatne w Polsce mają wielokrotnie lepsze pomysły i strategie na działania ekologiczne, wykazują dużo większą aktywność, jednak wciąż brak jest nastawienia na poszukiwanie możliwości i nowych technologii. Jest sporo firm, które mają większą świadomość, ale niestety kwestie ekologiczne są traktowane i komunikowane od strony PR. Oznacza to, że obszar możliwości biznesowych inspirowanych zmianami klimatycznymi nie jest efektywnie wykorzystywany, brak poważniejszego podejścia, które wynikałoby z pogłębionej debaty publicznej.

Globalne porozumienia sektorowe – jako wspólny manifest pokazujący kierunki, mogłyby budować przyszłość globalnej solidarności. Porozumienia te powinny być pomiędzy:

  • Liderami korporacji globalnych w zakresie stosowania technologii i podejmie do Climate Change
  • Politykami, gdzie jest nacisk na długofalowe spojrzenie
  • Organizacjami pozarządowymi

Kiedy zrozumiemy, że polityka zmian klimatu jest ważna zarówno dla biznesu jak i społeczeństwa? Dostrzeżemy potrzebę inwestycji w nowe technologie? Wtedy, gdy każdy z nas będzie musiał zapłacić dużo więcej za energię, zmniejszy się ilość klientów firm z zagrożonych sektorów, powstaną grupy wykluczonych energetycznie. Najlepszym wyjściem wydaje się być dostrzeżenie w zmianach klimatycznych szansy dla rozwoju nowych zaawansowanych technologii, tylko aby nie stało się to za późno.

Autorzy

Iwona Kuraszko