Kim jesteśmy
Współpraca
Programy
Konkursy
Baza wiedzy
W swoim raporcie z 2022 roku naukowcy z działającego przy ONZ Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC) podkreślili po raz kolejny pilność wyzwań, jakie niosą ze sobą zmiany klimatyczne. Według analiz naukowych, jeśli przekroczymy granicę 1,5°C wzrostu średniej globalnej temperatury nawet tymczasowo, niektóre skutki zmian klimatycznych mogą okazać się nieodwracalne. Obserwowane już poważne konsekwencje dla ekosystemów lądowych, wodnych i przybrzeżnych są wynikiem wzrostu częstotliwości i intensywności ekstremalnych zjawisk klimatycznych i pogodowych: skrajnie wysokiej temperatury na lądzie i w oceanach, intensywnych opadów atmosferycznych, susz, pożarów, huraganów itp.
Zagadnienie skali zagrożeń klimatycznych ze swojej strony podnoszą również środowiska eksperckie dużo bliższe biznesowi. World Economic Forum dostrzega szereg nowych ryzyk, które będą wprost oddziaływać na osiągane w sektorze prywatnym wyniki finansowe. Publikowany corocznie od 17 lat „The Global Risks Report”[1] jeszcze w 2008 roku nie uwzględniał żadnych ryzyk środowiskowych. W 2013 roku pojawiły się w rankingu dwa ryzyka klimatyczne, a od 2020 roku zdominowały ranking. W 2022 roku, według opinii 1000 ekspertów ds. ryzyka i światowych liderów w biznesie, rządach i społeczeństwie obywatelskim, pięć pierwszych miejsc w rankingu krytycznych zagrożeń dla świata w ciągu najbliższych 10 lat zajmują ryzyka środowiskowe. Ryzyka klimatyczne wymieniane są w pierwszej trójce także w perspektywie dwóch i pięciu lat. „The Global Risks Report 2022” ponadto mapuje wzajemne oddziaływanie ryzyk i podkreśla rolę czynników środowiskowych w zwiększaniu zagrożeń społecznych i ekonomicznych.
Również Międzynarodowy Fundusz Walutowy zdecydował się na analizę ryzyk klimatycznych pod kątem oceny ich wpływu na odporność sektora finansowego[2]. Raport przedstawia różne podejścia do analizy ryzyk fizycznych i transformacyjnych, czyli wynikających z nowych regulacji i przeobrażeń na rynku dążących do złagodzenia zmian klimatycznych oraz dostosowania się do nich (Green Deal, podatek węglowy, moratoria na działalność, ofensywa technologii niskoemisyjnych itp.). Międzynarodowy Fundusz Walutowy analizuje skutki tych ryzyk dla makroekonomii, poszczególnych sektorów gospodarki realnej i różnych obszarów geograficznych, a także rozpatruje, jak wszystkie te efekty przekładają się na sektor bankowy.
Także w „Future Risks Report 2022”[3] – badaniu przeprowadzonym przez AXA, IPSOS i Eurasia Group – grupa 4,5 tys. ekspertów ds. ryzyka z 58 krajów oraz reprezentatywna próba 20 tys. osób z 15 krajów uznała zmiany klimatyczne za ryzyko numer jeden we wszystkich regionach geograficznych.
Wobec tak dużej wagi przypisywanej ryzykom klimatycznym przez środowiska eksperckie zarówno z dziedziny klimatologii, jak i ekonomii, finansów oraz ubezpieczeń nastąpiła mobilizacja regulatorów nakierowana na wprowadzenie przepisów zobowiązujących firmy do diagnozowania i łagodzenia tych zagrożeń.
Podpisane w 2015 roku porozumienie paryskie stało się fundamentem zmian legislacyjnych mających ograniczyć wzrost średniej temperatury do wartości znacznie poniżej (well below) 2°C w porównaniu z czasami przedindustrialnymi. Cele redukcji własnych emisji wyznaczane przez prawie 200 krajów-sygnatariuszy porozumienia paryskiego wynikają z podjęcia działań na rzecz złagodzenia przybierających na sile fizycznych ryzyk klimatycznych. Transformacja gospodarek krajowych oraz globalnej ekonomii ma być nakierowana na obniżenie emisji gazów cieplarnianych, a ostatecznie na osiągnięcie neutralności klimatycznej. Będzie to bardzo złożony i wielopoziomowy proces obejmujący poszczególne firmy, a także cały globalny system ekonomiczny.
Najbliższym nam przykładem zarządzania tym procesem przez regulatorów jest European Green Deal (Europejski Zielony Ład) wyznaczający cel neutralności klimatycznej netto Unii Europejskiej do 2050 roku oraz cel pośredni: redukcję emisji gazów cieplarniach o co najmniej 55% do 2030 roku (w porównaniu z poziomem emisji z 1990). Jednym z podstawowych założeń Europejskiego Zielonego Ładu jest konieczność zmobilizowania i przekierowania także prywatnego kapitału w stronę działalności gospodarczych chroniących klimat i środowisko naturalne przy jednoczesnym wycofywaniu środków z obszarów gospodarki przyczyniających się do napędzania globalnego ocieplenia.
Do najważniejszych aktów prawnych nakładających na sektor prywatny obowiązki identyfikacji, zarządzania i ujawniania ryzyk klimatycznych i środowiskowych w swojej działalności gospodarczej i przepływach finansowych należą: rozporządzenie 2019/2088, tzw. Sustainable Finance Disclosure Regulation (SFDR), wprowadzające nowe przepisy dotyczące ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych, czy rozporządzenie 2020/852, czyli tzw. Taksonomia UE ustalająca szczegółowe zasady klasyfikowania działalności gospodarczej, aby mogła być uznawana za zrównoważoną środowiskowo. To także dyrektywa 2021/0104 Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD)[4], która, począwszy od 2024 roku, ma stopniowo nakładać na kolejne przedsiębiorstwa obowiązki raportowania informacji związanych z zagadnieniami środowiskowymi, społecznymi i zarządczymi (environment, social and governance – ESG), w tym informacji związanych ze zmianami klimatu. Opierający się na dyrektywie CSRD projekt jednolitych europejskich standardów raportowania ESRS (European Sustainability Reporting Standard) zastąpi dotychczasową swobodę wyboru standardów przy tzw. raportowaniu niefinansowym, a dzięki obowiązkowi niezależnej weryfikacji raportowanych informacji inwestorzy i inni interesariusze uzyskają bardziej porównywalne, wiarygodne i przejrzyste informacje z zakresu ESG. Co istotne, wśród proponowanych obowiązkowych wskaźników znajduje się wiele nowych miar zgodnych z zasadą podwójnej istotności, która stanowi podwaliny nadchodzących unijnych regulacji w zakresie sprawozdawczości. Zasada wymaga jednoczesnego uwzględniania w raportach na temat zrównoważonego rozwoju „istotności finansowej” (czyli finansowych konsekwencji zmian klimatycznych dla spółki) oraz „istotności wpływu” (skali oddziaływania spółki na zmiany klimatyczne).
Raportowaniu podlegać będą między innymi: emisje gazów cieplarnianych w tzw. zakresach 1, 2 i 3, zużycie energii, miks energetyczny, plan transformacji przedsiębiorstwa do działalności nisko- lub „bezemisyjnej”, kwoty zarezerwowane na przeprowadzenie planowanych operacji łagodzących zmiany klimatu i dostosowujących działalność firmy do zmian klimatu, intensywność emisji gazów cieplarnianych w przeliczeniu na przychód netto spółki oraz wycena finansowego wpływu ryzyk i szans klimatycznych na jej finanse[5].
Również instytucje powołane do nadzoru sektora finansowego w UE oraz krajowe banki centralne wymagają od banków i instytucji finansowych skrupulatnego podejścia do identyfikacji ryzyk klimatycznych, zarządzania nimi i ich ujawniania. Wymagania te nie ograniczają się do sektora finansowego. Konieczność oszacowania własnych ryzyk klimatycznych przez banki i ubezpieczycieli będzie skutkowała w najbliższym czasie presją tych instytucji finansowych wywieraną na swoich klientów (a więc firmy z obszaru gospodarki realnej), aby dostarczyli informacji na temat swojego narażenia na te ryzyka.
Europejski Bank Centralny opublikował na początku listopada 2022 roku wyniki przeglądu tematycznego, z którego wynika, że banki nadal są dalekie od odpowiedniego zarządzania ryzykiem klimatycznym i środowiskowym. Europejski Bank Centralny wyznaczył również na koniec 2024 roku ostateczny termin stopniowego spełniania przez banki wszystkich oczekiwań nadzorczych, które określił w swoim „Guide on climate-related and environmental risks” z 2020 roku. Podmiot opublikował jednocześnie kompendium dobrych praktyk zaobserwowanych w niektórych bankach, pokazując, że szybki postęp w implementacji zarządzania ryzykami klimatycznymi w sektorze bankowym jest możliwy.
Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (European Banking Authority – EBA) wprowadził w 2022 roku techniczne standardy ujawnień na temat ryzyk środowiskowych – w tym ryzyk klimatycznych, społecznych i zarządczych (ESG) – które mają być dokonywane przez banki w ramach tzw. filaru 3[6] w przejrzysty, jednakowy i w związku z tym porównywalny sposób.
Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (European Securities and Markets Authority – ESMA) poszerzył w 2022 roku zakres raportowania kwestii związanych z klimatem w europejskich wspólnych priorytetach w zakresie egzekwowania prawa (ECEP 2022). Urząd wymaga między innymi zwiększenia przejrzystości planów transformacji firm, szczegółowej oceny ewentualnej utraty wartości aktywów niefinansowych oraz spójności pomiędzy sprawozdaniem finansowym IFRS a informacjami niefinansowymi. Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych podkreśla, że organy egzekwujące mogą w celu zapobieżenia nieprawidłowościom w raportowaniu kwestii klimatycznych i greenwashingowi kwestionować ujawnione zobowiązania emitentów do osiągnięcia celów związanych z ryzykiem klimatycznym i wymagać przedstawienia dowodów potwierdzających spójność planów transformacji klimatycznej z realnie podejmowanymi działaniami.
Opisany powyżej trend nie ogranicza się do UE. Obecnie trwają prace nad sfinalizowaniem standardów o globalnym zasięgu opracowanych przez International Sustainability Standards Board (ISSB) i zawierających wymóg analizy scenariuszowej szacującej wpływ zmian klimatycznych na strategię firmy oraz ilościową analizę ryzyk klimatycznych. Komisja Papierów Wartościowych i Giełd (United States Securities and Exchange Commission – SEC) w USA zaproponowała zmiany w przepisach i formularzach sprawozdawczych w celu promowania spójnych, porównywalnych i wiarygodnych informacji dla inwestorów w zakresie uwzględniania przez fundusze i doradców czynników środowiskowych, społecznych i zarządczych (ESG).
Powyższy przegląd przykładowych regulacji skutkujących formalnym lub nieformalnym, pilniejszym lub nieco oddalonym w czasie obowiązkiem zidentyfikowania, zarządzania i ujawnienia ryzyk klimatycznych przez większość firm we wszystkich sektorach gospodarki wskazuje, że w świadomości regulatorów dokonał się przełom w ustaleniu trwałego powiązania zmian klimatycznych z ryzykami biznesowymi. Nieuchronną konsekwencją będzie dostosowanie się sektora prywatnego do tej zmiany.
Wśród polskich przedsiębiorstw identyfikacja i analiza ryzyk klimatycznych, dostosowanie modelu biznesowego i strategii biznesowej, a także działania mające zabezpieczyć ich działalność przed postępującymi zmianami klimatycznymi są w fazie początkowej. Pilne nadrobienie zaległości przez polskie przedsiębiorstwa jest istotne ze względu na konieczność przygotowania się do nadchodzących obowiązków sprawozdawczych, ale stanowi również ważny obszar zachowania i budowania konkurencyjności polskich przedsiębiorstw w łańcuchach wartości. Europejscy kontrahenci już formułują oczekiwania w zakresie celów dekarbonizacji wobec swoich wszystkich – także polskich – partnerów handlowych. Firmy zagraniczne chcące obniżyć swoje emisje w zakresie 3 potrzebują od polskich kontrahentów informacji, w jaki sposób redukują oni emisję CO2 w swoich procesach produkcji. Tymczasem według badania Stowarzyszenia Emitentów Giełdowych z października 2022 roku zaledwie 12% badanych spółek ma wyznaczone skwantyfikowane cele redukcji emisji gazów cieplarnianych, 47% raportuje emisje, ale według najbardziej miarodajnej metodologii (w zakresach 1, 2, 3, w tym zakres 2 dwoma metodami) zaledwie 9% badanych spółek[7].
Dzięki przeprowadzonemu w czerwcu 2022 roku przez Deloitte przeglądowi dokumentów sprawozdawczych 59 spółek należących do indeksów WIG20, WIG30 i mWIG40 na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych można oszacować stopień przygotowania przedsiębiorstw do zmian regulacyjnych i oczekiwań rynkowych w obszarze ryzyk klimatycznych.
Według raportów za 2021 rok spółki rzadko uwzględniają zasadę podwójnej istotności w swoich sprawozdaniach oraz mało kiedy ujawniają zakres 3 emisji. Częstym problemem jest również brak opisów podziału odpowiedzialności za ryzyka klimatyczne w spółkach i opisów integracji zarządzania ryzykami klimatycznymi z ogólnymi procedurami zarządzania ryzykiem i zarządzaniem strategicznym. Kolejnym wyzwaniem jest szacowanie istotności ryzyk i szans klimatycznych. W raportach polskich spółek mamy do czynienia wyłącznie z analizą jakościową skali ryzyk, dlatego wymogi ESRS E1 15–17 związane z kwantyfikacją wpływu ryzyk i szans klimatycznych na finanse spółki będą nowym i istotnym wyzwaniem dla polskich firm. Podobna sytuacja będzie miała miejsce w przypadku analizy scenariuszowej na potrzeby oceny ryzyk klimatycznych oraz opracowania planu transformacji. Według ujawnień z raportów za 2021 rok: spółki rzadko stosują to narzędzie, jednak jego użycie jest wymagane w ramach procesu rozpatrywania zgodności działalności spółki z Taksonomią UE już w raportach za 2022 rok.
Ponadto zestawienie dokumentów sprawozdawczych spółek z ich deklaracjami zawartymi w informacjach na temat dobrych praktyk spółek GPW 2021 między innymi na temat ryzyk klimatycznych wskazuje też, że powszechnie stosowany i porównywalny pomiędzy spółkami standard raportowania kwestii środowiskowych i klimatycznych jest bardzo potrzebny.
Porównanie obecnego poziomu sprawozdań w zakresie ryzyk klimatycznych oraz wysokich wymagań zawartych w standardzie ESRS pozwala przypuszczać, że mało firm jest gotowych na nowe obowiązki sprawozdawcze. Niewielka część firm jest również przygotowana na wyzwania zagranicznej konkurencji bardziej zaawansowanej w tym obszarze.
Według „Mapy ryzyka Polaków. Jak ubezpieczyciele odpowiadają na potrzeby społeczeństwa?” Polskiej Izby Ubezpieczeń z 2021 roku[8] również w naszej szerokości geograficznej za coraz bardziej prawdopodobne uznajemy ryzyka związane z pogodą i ociepleniem klimatu. Dlatego poza obowiązkami raportowania, presją kontrahentów i ryzykiem reputacyjnym ważną kwestią jest sumienne zabezpieczenie ciągłości prowadzonej działalności gospodarczej poprzez przygotowanie biznesu na obiektywne wyzwania związane ze zmieniającym się otoczeniem klimatycznym i ze skutkami zmian klimatu takimi jak susze powodujące wzrost cen żywności i uderzające pośrednio lub bezpośrednio we wszystkie branże, firmy i w całą gospodarkę.
Presja ze strony inwestorów instytucjonalnych i indywidualnych, regulacje, obowiązki powiernicze, inicjatywy międzynarodowe i presja konsumentów zwiększają zainteresowanie biznesu tematyką zmian klimatycznych. Zagraniczne spółki z coraz większą przejrzystością ujawniają swoje plany w zakresie adaptacji[9]. Swoimi działaniami starają się odpowiedzieć na bieżące trendy w tym zakresie między innymi poprzez:
W tym kontekście analiza działań podejmowanych przez polskie przedsiębiorstwa wskazuje na konieczność podjęcia pilnych kroków w celu sprostania wielu wymienionym już wyzwaniom. Polska gospodarka, w tym także funkcjonujące na rynku przedsiębiorstwa i instytucje finansowe, odczuje realne konsekwencje zmian klimatu, jeśli na czas nie podejmie działań w celu transformacji klimatycznej. Natomiast zwiększenie efektywności energetycznej, surowcowej i odpadowej jest dla nas również szansą. Jak wynika z raportu Deloitte „Zamknięty obieg – otwarte możliwości”[10] , model GOZ zakładający w Polsce redukcję o 1% zużycia materiałów i energii we wszystkich sektorach stwarza możliwość uzyskania dla gospodarki 19,5 mld zł wartości dodanej.
Analiza ryzyk i szans klimatycznych, a także szczegółowe wyjaśnienie inwestorom sposobu zarządzania tymi ryzykami w sposób zintegrowany z systemem zarządzania ryzykiem w spółce są obecnie istotne nie tylko z punktu widzenia reputacji firmy, ale też z perspektywy dostosowania się do przepisów UE oraz dostępu do kapitału.
Biznes, aby przygotować się do zmian klimatycznych, musi spojrzeć na to zagadnienie w kompleksowy sposób, a związane z nim aspekty zintegrować z istniejącymi systemami zarządzania. Kluczowy czynnik wpływający na powodzenie tego procesu to właściwe zrozumienie i zdefiniowanie związanych z klimatem ryzyk. Obecnie pojęcie ryzyk klimatycznych najczęściej odnosi się do dwóch kategorii ryzyk – fizycznych i transformacyjnych[11]. Taką kategoryzację przyjęły w swoich rekomendacjach TCFD oraz Komisja Europejska.
Zgodnie z rekomendacjami TCFD zdefiniowanie ryzyk to pierwszy etap w procesie efektywnego zarządzania, któremu powinny towarzyszyć kolejne działania, w szczególności: ocena istotności, identyfikacja potencjalnych scenariuszy działania, ocena wpływu na biznes, stworzenie planów odpowiedzi, a na końcu oczywiście transparentne raportowanie.
Pomocne w zintegrowaniu sposobu zarządzania ryzykami klimatycznymi może być również podejście promowane przez Komitet Organizacji Sponsorujących Komisję Treadwaya (COSO), które wskazuje, jak połączyć ryzyka ESG z modelem zarządzania ryzykiem.
Obecnie na rynku istnieje wiele metodyk i narzędzi pozwalających na praktyczne włączenie kwestii klimatycznych w systemy identyfikacji i zarządzania ryzykiem w organizacji. Należy podkreślić, że rzetelnej analizie ryzyk klimatycznych powinien towarzyszyć przegląd szans. TCFD wymienia kilka obszarów możliwości otwierających się dla działalności biznesowej w kontekście zmian klimatycznych. Należą do nich: efektywne wykorzystanie zasobów, alternatywne źródła energii, nowe rynki, produkty oraz usługi[12].
Wśród nowych narzędzi i podejść odnoszących się do tego, jak biznes powinien przygotować się do zmian klimatycznych, warta uwagi jest uwzględniona w rekomendacjach TCFD oraz wytycznych Komisji Europejskiej analiza scenariuszowa, która stanowi możliwość wieloaspektowej predykcji funkcjonowania przedsiębiorstwa w zależności od zmieniającego się w przyszłości klimatu. Aby jednak analiza scenariuszowa zaowocowała wartościowymi konkluzjami dla prowadzenia działalności spółki, konieczne jest, żeby rozpatrywane scenariusze były:
W efekcie przeprowadzenia takiego ćwiczenia organizacja powinna poznać przybliżony wpływ materializacji wybranych scenariuszy na spółkę oraz w następnym kroku zdefiniować sposoby zarządzania w zakresie mitygacji i adaptacji firmy do zmian klimatu. W tym zadaniu warto posiłkować się zaproponowanymi przez TCFD wskaźnikami, które w założeniu mają ułatwić stworzenie adekwatnych dla danego przedsiębiorstwa scenariuszy adaptacji do zmian klimatu.
Zarówno dla inwestorów, jak i dla instytucji finansowych oraz społeczeństwa, którego reprezentantami są regulatorzy, ryzyka klimatyczne nabierają coraz większego znaczenia. Aby zadowolić swoich interesariuszy, spółki powinny być w stanie przedstawić względną wielkość i ramy czasowe ryzyk fizycznych i transformacyjnych w swoim regionie i branży. Najlepiej, aby robiły to, analizując scenariusze na wypadek najgorszego, podstawowego i najbardziej prawdopodobnego przebiegu wydarzeń oraz na podstawie wyciągniętych wniosków tworzyły plany transformacji i adaptacji do zmian klimatycznych. Wyzwania stawiane przez regulatorów i innych interesariuszy są pilne i ambitne. I tak jak w przypadku każdego ryzyka – nie tylko klimatycznego – każda spółka musi podjąć decyzję, do jakiego stopnia odpowiedzieć na to wyzwanie i jak je wykorzystać.
[1] World Economic Forum, The Global Risks Report 2022.
[2] International Monetary Fund, Approaches to Climate Risk Analysis in FSAPs.
[3] AXA Future Risk Report.
[4] 10 listopada 2022 roku treść dyrektywy CSRD większością głosów została przyjęta przez Parlament Europejski, a następnie zatwierdzona przez Radę UE. Dyrektywa została opublikowana w Dzienniku Urzędowym UE 16 grudnia 2022 roku, a następnie ma zostać zaimplementowana w porządkach prawnych krajów Unii.
[5] EFRAG, Draft European Sustainability Reporting Standards – ESRS E1 Climate Change.
[6] Europejski Urząd Nadzoru Bankowego, Final draft implementing technical standards on prudential disclosures on ESG risks in accordance with Article 449a.
[7] Corporate Climate Crisis Awareness Study 2022.
[8] Polska Izba Ubezpieczeń, Mapa Ryzyka Polaków 2021.
[9] Financial Stability Board, 2022 TCFD Status Report: Task Force on Climate-related Financial Disclosures.
[10] Raport Zamknięty obieg – otwarte możliwości powstał we współpracy z organizacjami: ING Bank Śląski, Żywiec Zdrój, Adamed Pharma oraz przy wsparciu firm AmRest i Veolia. Patronat honorowy objęły Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju, Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii, Ministerstwo Środowiska, Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Centrum UNEP/GRID-Warszawa, Agencji Rozwoju Mazowsza S.A.
[11] TCFD, Recommendations of the Task Force on Climate-related Financial Disclosures. Final Report, 2017
[12] Tamże.
[13] TCFD, The Use of Scenario Analysis in Disclosure of Climate Related Risks and Opportunities Technical Suplement, 2017.
Opracowanie diagramów, wykresów i tabel: Krzysztof Warszawski
Konsultantka (Senior Consultant) ds. ryzyk klimatycznych w Deloitte. Posiada certyfikat Sustainability and Climate Risk (SCR) wydany przez Global Association of Risk Professionals (GARP). Ma sześć lat doświadczenia we współpracy z międzynarodowymi organizacjami pozarządowymi w dziedzinie zapobiegania zmianom klimatu poprzez litygację strategiczną, działania advocacy, shareholder engagement oraz działania bezpośrednie. Współpracowała z europejskimi samorządami w dziedzinie sprawiedliwej transformacji energetycznej.
Doradczyni w zakresie zrównoważonego rozwoju (Consultant, Deloitte). W zespole Sustainability & Economics Central Europe specjalizuje się w analizie ryzyk ESG (ang. environmental, social, governance), w tym ryzyk związanych ze zmianami klimatu. Ponadto wspiera klientów różnych branż w raportowaniu niefinansowym i projektach weryfikacyjnych.
Doradczyni w zakresie zrównoważonego rozwoju w rozwoju (Senior Manager, Deloitte). W zespole Sustainability Central Europe specjalizuje się w projektach z zakresu zarządzania ryzykiem klimatycznym oraz sustainable finance. Katarzyna jest ekspertką w zakresie raportowania klimatycznego, spełniającego wymagania dostępnych na rynku standardów. Poza pracą doradczą ma doświadczenie w zakresie ochrony środowiska.