Kim jesteśmy
Współpraca
Programy
Konkursy
Baza wiedzy
Tekst pierwotnie ukazał się na łamach „Logistyka Odzysku”, 1 kwietnia 2015 roku. W 6. edycji konkursu „Pióro odpowiedzialności” artykuł zdobył wyróżnienie w kategorii „artykuł ekspercki – media elektroniczne i drukowane”.
Uzasadnienie: za wprowadzenie z powrotem do obiegu tematu środowiska naturalnego w gospodarce firm. Jury doceniło także szerokie ujęcie tematu i odniesienie się do praktyki firm.
Ludzkość zaczęła rozumieć, że środowiska przyrodniczego nie można traktować jako dobra wolnego (tj. dostępnego dla każdego, bezpłatnie i bez ograniczeń), dopiero wówczas gdy okazało się, że postępująca degradacja środowiska stanowi istotną barierę rozwojową. Przekroczenie granic odnawialności i asymilacji środowiska sprawiło, że zagrożenia ekologiczne stały się dziś jednym z najważniejszych megatrendów światowych. Ponieważ powszechnie uważa się, że biznes, wzmacniający dzięki globalizacji swoje znaczenie, jest jednym z kluczowych sprawców kosztów zewnętrznych, opinia publiczna coraz wyraźniej domaga się, by partycypował on w niwelowaniu i przeciwdziałaniu problemom współczesnego świata, w tym także ekologicznym.
Koncepcją, która wychodzi naprzeciw tym oczekiwaniom, jest idea społecznej odpowiedzialności biznesu (corporate social responsibility – CSR). Celem artykułu jest zaprezentowanie wybranych prośrodowiskowych instrumentów CSR, ilustrowanych dobrymi praktykami biznesu w Polsce.
Opublikowana w 2010 r. międzynarodowa norma ISO 26000 uznaje, że społeczna odpowiedzialność to odpowiedzialność organizacji za wpływ jej decyzji i działań na społeczeństwo i środowisko, zapewniana poprzez przejrzyste i etyczne zachowanie, które przyczynia się do rozwoju zrównoważonego, w tym dobrobytu i zdrowia społeczeństwa, uwzględnia oczekiwania interesariuszy, jest zgodne z mającym zastosowanie prawem i spójne z międzynarodowymi normami postępowania oraz jest zintegrowane z działaniami organizacji i praktykowane w jej relacja [11, s.16]. U podstaw CSR leży zatem teoria interesariuszy (czyli osób lub grupy osób zainteresowanych jakimikolwiek decyzjami lub działaniami organizacji), która zakłada, że każde przedsiębiorstwo powinno budować ze swoimi interesariuszami pozytywne relacje. Biorąc pod uwagę, że poszczególne grupy interesariuszy mają różne oczekiwania (co więcej, zmieniające się w czasie), a także inne możliwości wpływania (będące kompilacją ich siły odziaływania i poziomu zainteresowania) [6], u podstaw teorii leży przekonanie, że przetrwanie i sukces przedsiębiorstwa zależą od umiejętności wypracowywania kompromisów w zaspokajaniu często wzajemnie się wykluczających potrzeb interesariuszy poprzez formułowanie wobec nich odpowiednich strategii [4, s.274]. Nie jest to możliwe bez prowadzenia dialogu z interesariuszami, który służy poznawaniu ich oczekiwań oraz odpowiadaniu na nie poprzez włączanie w strategię biznesową firmy. Angażowanie interesariuszy we wspólne poszukiwanie kompromisów i rozwiązań zamiast reagowania na problem, gdy on wystąpi, przyczynia się do tworzenia wspólnej wartości (shared value) [13, s. 77-94] i bardzo często staje się źródłem innowacji społecznych, w tym także ekoinnowacji.
Mimo iż początkowo CSR łączono przede wszystkim ze społecznymi aspektami biznesu, często w dodatku tylko z działalnością charytatywną, a dyskusja wokół ochrony środowiska toczyła się równolegle w nurcie rozwoju zrównoważonego (początkowo z kolei interpretowanego w kategoriach ekorozwoju), współcześnie ideę społecznej odpowiedzialności biznesu uznaje się za realizację rozwoju zrównoważonego w skali mikro, w praktyce gospodarczej. Koncepcję CSR można uznać za „platformę” spinającą i porządkującą wiele dotychczas rozproszonych koncepcji, inicjatyw i narzędzi podejmowanych na rzecz różnych grup interesariuszy.
Jednym z kluczowych interesariuszy większości przedsiębiorstw jest środowisko przyrodnicze, nazywane niemym interesariuszem, ze względu na fakt, że jego interesy muszą reprezentować ekologiczne organizacje pozarządowe. Współcześnie znaczenie tego interesariusza rośnie wraz z nasilającymi się zagrożeniami ekologicznymi i faktem, że środowisko coraz częściej staje się nie tyle czynnikiem, ile barierą rozwoju. Podstawowymi „oczekiwania” środowiska są ograniczanie negatywnego wpływu na nie poprzez zmniejszanie zużycia zasobów i generowania odpadów oraz ochrona ekosystemów. Przedsiębiorstwa mają do dyspozycji wiele narzędzi, za pomocą których mogą niwelować swoje negatywne odziaływanie na środowisko przyrodnicze, a tym samym budować z tym interesariuszem pozytywne relacje.
Koncepcja 3R (reduce, reuse, recycle) jest narzędziem minimalizowania negatywnego wpływu na środowisko i zrównoważonej gospodarki odpadami. Chcąc doprowadzić do ograniczenia zużycia surowców i energii oraz produkcji odpadów, przedsiębiorstwa powinny przede wszystkim redukować zużycie produktów (ograniczać nadmierną konsumpcję) [Por. 14], powtórnie, a nawet wielokrotnie, je wykorzystywać (także w nowym zastosowaniu) i dopiero gdy nie jest to możliwe – poddać taki odpad selektywnej zbiórce i ponownie wykorzystać do produkcji. Jedynie w przypadku, gdy żadne z działań 3R nie jest możliwe, należy odpad poddać składowaniu lub usunąć [1, s. 294-296].
Przykładem wdrażania zasady 3R może być strategia Procter & Gamble „Zero Odpadów”, w ramach której 3 zakłady firmy w Polsce prawie przestały przekazywać odpady produkcyjne na wysypiska (np. dzięki powtórnemu używaniu tworzyw sztucznych do produkcji przedmiotów codziennego użytku dla gospodarstw domowych, przekazywaniu odpadów metalowych do hut w celu przetopienia i ponownego użycia w przemyśle metalurgicznym oraz przetwarzaniu palet na drewniane panele podłogowe) [9].
Środowiskowa ocena cyklu życia produktu (life cycle assessement – LCA) służy ilościowemu mierzeniu wielkości wpływu produktu na środowisko w ujęciu procesowym w szerokiej perspektywie w całym jego cyklu życia. LCA może być stosowana przy eko-projektowaniu produktów, czyli projektowaniu z myślą o środowisku, jako narzędzie oceny środowiskowych konsekwencji posiadania przez produkt pożądanych cech lub sposobów wypełniania przez niego określonych funkcji [8, s. 129-133].
Przedsiębiorstwa mogą stosować LCA m. in. dla określania śladu węglowego (carbon footprint) czy szerzej – śladu ekologicznego jak Unilever, który w 2013 r. przeprowadził szczegółową analizę wszystkich 1500 produktów i funkcji w 14 krajach na potrzeby programu „Życie w sposób zrównoważony”, w ramach którego dąży do zmniejszenia śladu ekologicznego produktów firmy o połowę [10].
Ślad węglowy mierzy całkowitą emisję gazów cieplarnianych wywołaną bezpośrednio lub pośrednio przez daną osobę, organizację, wydarzenie lub produkt i wyraża się go w ekwiwalencie CO2. Jest rodzajem śladu ekologicznego, który z kolei stanowi szacowana liczba hektarów powierzchni lądu i morza potrzebna do rekompensacji zasobów zużytych na konsumpcję i absorpcję odpadów [2, 17].
Zarządzanie zrównoważonym łańcuchem dostaw (sustainable supply chain management – SSCM) to zarządzanie ekonomicznym, społecznym i środowiskowym wpływem procesu dostaw w całym cyklu życia produktu w celu tworzenia, ochrony i długofalowego rozwoju wartości ekonomicznej, społecznej i środowiskowej dla wszystkich interesariuszy zaangażowanych w tym procesie [16]. Stąd też obecnie coraz częściej mówi się nie tyle o łańcuchu dostaw, ile o łańcuchu wartości (value chain)[1]. SSCM wymaga zatem wywierania wpływu zarówno na dostawców, jak i odbiorców oraz innych interesariuszy.
W ramach SSCM przedsiębiorstwa mogą m.in.:
Na początku tego roku Komisja Europejska zaproponowała ambitne założenia planu gospodarki o obiegu zamkniętym (w której produkty, które kupujemy dziś, są surowcami przyszłości), zakładającego praktyczne wyeliminowanie składowania podlegających recyklingowi odpadów do 2030 r. [5], jednak już w lutym wycofała się z pakietu legislacyjnego, który miał te założenia wcielać w życie, jako zbyt wymagającego [15]. Mimo braku stosownych wymogów prawnych oraz dobrowolności CSR, coraz więcej przedsiębiorstw, także w Polsce, podejmuje kompleksowe działania na rzecz poprawienia swojej ekoefektywności, zdając sobie sprawę, że nie można ograniczać się wyłącznie do podnoszenia wskaźnika recyklingu, ponieważ produkt ekologiczny powinien nie tylko być zaprojektowany „od kołyski do kołyski”[2], gwarantując przestrzeganie najwyższych norm środowiskowych w każdej fazie cyklu życia produktu, lecz także powinien zapewniać przestrzeganie tych standardów w całym łańcuchu dostaw. Koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu oferuje wiele rozwiązań w tym zakresie, a praktyka gospodarcza – coraz więcej dobrych przykładów do naśladowania.
[1] Tradycyjnie rozumiany łańcuch dostaw dotyczył jedynie kontrahentów dostarczających firmie podstawowe produkty lub usługi. Współcześnie uważa się, że łańcuch dostaw obejmuje wszystkie fazy i funkcje związane bezpośrednio lub pośrednio z zaspokojeniem potrzeb klienta, czyli de facto cały cykl życia produktu. Tak kompleksowo pojmowany łańcuch dostaw jest określany jako łańcuch wartości, bowiem zawiera wszystkie elementy działalności, które w sumie decydują o wartości jaką firma dostarcza otoczeniu. W koncepcji łańcucha wartości większą uwagę skupia się zatem na tworzeniu wartości dodanej dla wszystkich interesariuszy [19], [3].
[2] Zgodnie z tym podejściem, wszystkie materiały, z których wykonany jest produkt, który zakończył swój cykl życia, mogą zostać użyte do stworzenia innego produktu – odpady stają się surowcem [12].
Doktor nauk ekonomicznych, absolwentka Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie (kierunki: Zarządzanie i Marketing oraz Gospodarka Publiczna), w której pracuje od 2002 r.
Bierze udział w pracach grup roboczych Zespołu do spraw Zrównoważonego Rozwoju i Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw przy Ministrze Rozwoju, jest członkiem: Polskiego Stowarzyszenia Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych, komitetu redakcyjnego Kwartalnika KES Studia i Prace, jury konkursów związanych ze społeczną odpowiedzialnością biznesu („Edukacyjne działania biznesu. Lista najbardziej znaczących inicjatyw”, „Raporty Zrównoważonego Rozwoju”, „Pióro odpowiedzialności”).
Swoje zainteresowania badawcze (eksperckie) i dydaktyczne (trenerskie) koncentruje miedzy innymi wokół społecznej odpowiedzialności biznesu, zarządzania różnorodnością, w tym wiekiem, etyki biznesu i zarządzania przez wartości.