Kim jesteśmy
Współpraca
Programy
Konkursy
Baza wiedzy
Autor: Marcin Grzybek, Asystent Projektów w Forum Odpowiedzialnego Biznesu
W dniach 9-10 maja 2011r. odbyła się we Wrocławiu jubileuszowa, piąta edycja konferencji skupiającej środowisko naukowców zajmujących się społeczną odpowiedzialnością organizacji. Pełny tytuł tegorocznego spotkania brzmiał: „Społeczna odpowiedzialność organizacji. Polityczna poprawność czy obywatelska postawa?”
Przebiegało ono w podziale na 5 sesji tematycznych: „Współczesne wyzwania i dylematy rozwoju społecznej odpowiedzialności organizacji”, „Społeczna odpowiedzialność biznesu w opiniach i praktyce przedsiębiorstw w Polsce”, „Dobre i złe praktyki z zakresu społecznej odpowiedzialności organizacji”, „Rola interesariuszy w kształtowaniu polityki społecznej odpowiedzialności organizacji” oraz „Badanie, raportowanie i ocena społecznej odpowiedzialności organizacji”. Konferencja została zorganizowana przez Katedrę Socjologii i Polityki Społecznej Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu oraz Katedrę Teorii Zarządzania Szkoły Główne Handlowej. Forum Odpowiedzialnego Biznesu było Partnerem konferencji.
Dyskusję rozpoczęło wystąpienie prof. dr. hab. Zdzisława Pisza, który nakreślił problematykę relacji, jakie zachodzą pomiędzy polityką społeczną, a społeczną odpowiedzialnością biznesu, lub szerzej, organizacji. Pojęcia te z jednej strony łączy zakres definicyjny, gdyż oba stanowią możliwe sposoby odpowiedzi na problemy społeczne. Wspólna jest także obecna ich sytuacja – tak CSR, jak i polityka społeczna są wciąż w fazie dynamicznych zmian oraz definiowania. Najistotniejszą różnicą pomiędzy nimi jest natomiast zasada ich wprowadzenia, CSR określany jest jako działania całkowicie dobrowolne, podczas gdy polityka społeczna z założenia jest obligatoryjna. Prof. Pisz przypomniał w tym miejscu casus przedsiębiorstw państwowych w czasach PRLu, które obowiązkowo wprowadzały rozwiązania polityki społecznej, nie powiązując ich w żaden sposób z wynikami ekonomicznymi. Wystąpienie swoje prelegent zakończył pytaniem, czy CSR zastąpi politykę społeczną w przedsiębiorstwach (zarówno w kontekście zadań wewnętrznych, jak i zewnętrznych).
Dr hab. Halina Zboroń podjęła tematykę społecznej odpowiedzialności ekonomistów. Uzasadniając wybór problematyki wskazała na obszary odpowiedzialności tej grupy naukowców, a więc np. odpowiedzialność za stan gospodarki (poprzez doradzanie politykom), czy odpowiedzialność za stan własnej dyscypliny naukowej. Dyskurs, który omówiła prelegentka, rozwinął się szczególnie w czasie kryzysu ekonomicznego, podczas którego z jednej strony padły pytania o odpowiedzialność ekonomistów za wybuch kryzysu (znamienna w tym kontekście jest opinia W. Buffeta, który stwierdził, iż „instrumenty pochodne to finansowa broń masowej zagłady”), a z drugiej strony nasiliły się oczekiwania społeczne dotyczące zakreślenia planu działań, bądź zaproponowania skutecznych rozwiązań. Podczas kryzysu uwidocznił się też bardzo silnie podział na szkołę chicagowską i zwolenników neokeynesizmu. Prelegentka stwierdziła, iż odpowiedzialność ekonomistów, niezależnie od ich przynależności do danej szkoły, powinna przejawiać się w odpowiedzialności za dostarczane narzędzia analityczne, uprzedzaniu o ograniczeniach konstruowanych modeli oraz przyjęciu kodeksu etycznego. Dr hab. Zboroń zakończyła prezentację stwierdzeniem, iż ekonomiści, ze względu na wyjątkową istotność ich dyscypliny mają do spełnienia misję społeczną i jest to dodatkowy argument przemawiający za tym, że wolność akademicka nie może być usprawiedliwieniem lekceważenia społecznej odpowiedzialności ekonomistów.
Kolejna prelegentka, dr Magdalena Rojek-Nowosielska poruszyła problematykę modelowego ujęcia społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw. W swoim wystąpieniu zaprezentowała model C.C. Waltone’a oraz definicję Campbella, które pomogły odpowiedzieć na pytanie o to, jakie warunki powinno spełnić przedsiębiorstwo odpowiedzialne społecznie oraz jaka jest jego definicja.
Dr Adrian Pyszka w swojej prezentacji zidentyfikował główne kwestie hamujące rozwój CSR. Należą do nich:
Prelegent zaprezentował następnie „dynamiczny model strategii oparty na CSR”, którego mottem może być powiedzenie: „kto nie biegnie, ten stoi w miejscu”.
Kolejnym dyskutowanym tematem była społeczna odpowiedzialność w organizacjach różnych sektorów. Kwestia ta została poruszona przez dr. Janusza Reichela, który zwrócił uwagę, że niejednokrotnie większe różnice zachodzą pomiędzy organizacjami tego samego sektora, niż pomiędzy organizacjami różnych sektorów. Co więcej, granice pomiędzy sektorami zacierają się. Istotnym czynnikiem jest również przejawianie nieodpowiedzialnych zachowań przez organizacje obywatelskie. To wszystko sprawia, że społeczna odpowiedzialność nie powinna dotyczyć tylko i wyłącznie sektora biznesu. Zwrócili na to uwagę twórcy normy ISO 26000, która odnosi się do wszystkich typów organizacji. Dr Reichel zaproponował również nowe spojrzenie na model SOP Carrolla, w którym odpowiedzialność ekonomiczną (a więc przypisaną jedynie do sektora biznesu) zastąpiłaby odpowiedzialność podstawowa, czyli odpowiedzialność za realizację celów organizacji.
Dr Piotr Rogala wskazał na sposoby wykorzystania metafor do opisu organizacji i ich społecznej odpowiedzialności. Przypomniał klasyfikację G. Morgana, który przedstawia 8 obrazów organizacji: maszyna, organizm, mózg, system kulturowy, system polityczny, psychiczne więzienie, przepływ, narzędzie dominacji. Często pojawiającą się ostatnio metaforą organizacji społecznie odpowiedzialnej jest obywatel. Dr Rogala poddaje jednak w wątpliwość tę metaforę wskazując, że obywatele posiadają prawa polityczne, współrządzą, a mało kto zgodziłby się na nadanie takich praw firmom. Jakie pojawią się kolejne metafory w opisie odpowiedzialnych organizacji? Prelegent wskazał na dwie: anioł i „homo ethicus”, przy czym ta druga koncepcja przejawiać się może w dwóch postawach: meliorystycznej (dążąca do przyrostu dobra) i soterycznej (polegającej na dążeniu do całkowitego wyeliminowania zła).
Na konferencji podjęty został również temat kształtowania się rzeczywistości wirtualnej i wpływu tych procesów na CSR. Dr Justyna Szumniak-Samolej oceniła, iż rodzi się właśnie druga generacja CSR. Spowodowane jest to przez takie procesy jak cyfrowy aktywizm (a więc działanie obywatelskie wspierane przez techniki sieciowe), czy rozwój produkcji partnerskiej (której przykładem może być Linux, bądź Wikipedia). Procesy te powodują zmiany w charakterystyce interesariuszy, którzy do tej pory byli bierni i odizolowani, a teraz stają się aktywni, zaangażowani. Niektóre firmy zauważyły te procesy i dostosowują się poprzez implementację takich procesów jak np. crowdsourcing. Jak działa CSR 2.0 obserwować można śledząc takie projekty, jak: knowmore.org, kampania Nestle Killer, Refresh the World – realizowana przez Pepsi, Earthkeepers firmy Timberland, czy My Starbucks.
Kolejne dwie prezentacje poświęcone były analizie badań realizowanych wśród studentów. Grupa ta wybrana została ze względu na to, że to oni wkrótce decydować będą o strategiach przedsiębiorstw. Co więcej, obecni studenci należą do tzw. pokolenia Y, które charakteryzuje się m.in. przywiązywaniem dużej wagi do równowagi między życiem zawodowym, a prywatnym, a także przykładaniem mniejszego znaczenia do kwestii finansowych w miejscu pracy. Dr inż. Ewa Stawicka zaprezentowała wyniki badania studentów SGGW, a dr J. Krasodomska – wyniki badania studentów rachunkowości Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.
O pokoleniu Y mówiła również w swoim wystąpieniu Katarzyna Lorecka, Kierownik ds. Odpowiedzialności Społecznej, Kierownik Programu Wolontariatu Pracowniczego Microsoft, prezentując strategię wolontariatu pracowniczego firmy Microsoft. Wskazała, że współczesne młode pokolenie jest grupą, dla której dużą wartość stanowi etyka i która zarazem jest bardzo elastyczne na rynku pracy i łatwo zmienia pracodawcę. Wolontariat pracowniczy jest w takim przypadku sposobem na zwiększenie lojalności pracownika. Jest to także sposób na przekazanie pracownikom idei CSR firmy, jej misji i wartości. Prelegentka podsumowała wystąpienie stwierdzeniem, iż aby wolontariat pracowniczy skutecznie motywował potrzebna jest dobrze określona i autentyczna strategia CSR oraz zaangażowana kadra zarządzająca, która stanowić może wzór do naśladowania.
Wyniki autorskich badań przedstawił dr Paweł Chlipała, który poddał analizie działania społeczne firm. Badania przeprowadzone zostało trzystopniowo, analizowane były kolejno: informacje ze strony kampaniespoleczne.pl, strona www projektu oraz strona www firmy projekt realizującej.
Jednym z Partnerów konferencji był program Przedsiębiorstwo Fair Play, który zaprezentowany został przez Annę Szcześniak.
Tematem, który wzbudził wiele emocji wśród uczestników konferencji była społeczna odpowiedzialność uczelni wyższych. Zaprezentowany on został przez mgr inż. Katarzynę Klimkiewicz, która wskazała na najważniejsze wyzwania stojące przed uczelniami wyższymi w zakresie zarządzania ludźmi. Są to:
Kolejna prelegentka, mgr Anna Brdulak podkreśliła, że podejście do CSR na polskim rynku jest coraz dojrzalsze. Wpływ na to mają takie procesy, jak: wdrażanie rozwiązań międzynarodowych; przejmowanie wzorców od konkurencji; wzrost świadomości konsumentów; czy trudna sytuacja na rynku (CSR występuje tu jako narzędzie do poprawy wyników finansowych przedsiębiorstwa).
Mgr Maria Roszkowska-Śliż podjęła temat CSR w mediach, prezentując społeczną odpowiedzialność pięciu największych koncernów medialnych świata. I tak, Walt Disney zaprezentował w 2008 r. pierwszy raport społeczny, oparty o wskaźniki GRI, w którym wskazuje dokładne mierniki i cele, które zamierza osiągnąć. Spółka notowana jest w indeksach społecznej odpowiedzialności. News Corp. nie posiada skoordynowanych działań CSR, ale w 2010 r. osiągnęło status przedsiębiorstwa zeroemisyjnego. Time Warner jest pionierem społecznej odpowiedzialności w Stanach Zjednoczonych, a jego akcje uwzględnione są w ponad 30 funduszach SRI. Bertelsmann jest sygnatariuszem deklaracji Global Compact. Podsumowując, prelegentka stwierdziła, iż w ostatnich latach uwidacznia się większe zainteresowanie tematyką społecznej odpowiedzialności na rynku mediów, nadal jednak brakuje strategicznego podejścia do tego tematu, a jakość i przejrzystość komunikacji pozostawia wiele do życzenia. Być może zmiany na lepsze nastąpią wraz z publikacją wytycznych GRI dla branży medialnej, co ma nastąpić w tym roku.
Mgr Paweł Nawara przybliżył uczestnikom proces dający się zaobserwować w systemie opieki zdrowotnej: rent seeking, tłumaczony jako „aktywne poszukiwanie renty” oraz zaprezentował założenia do tworzonego właśnie kodeksu dobrych praktyk.
Tematem poruszonym podczas konferencji było również raportowanie i standardy raportowania. Dr Grzegorz Zasuwa przybliżył uczestnikom zasady tworzenia raportów wg wskazań Global Reporting Initiative, po czym zaprezentował wyniki własnej analizy dotyczącej takich raportów powstałych w Europie w latach 2008-2010. Okazuje się, że w ciągu 3 lat powstało w Europie 1900 raportów sporządzonych zgodnie z zasadami GRI, przoduje w tym Hiszpania, gdzie przygotowano 430 raportów. Na tym tle negatywnie wyróżniają się tzw. nowe państwa członkowskie UE, w których powstało jedynie 5% spośród ogólnej liczby raportów. Łącznie w Europie audytowi zewnętrznemu poddawanych jest ok. 45% wszystkich raportów, w Polsce takiemu audytowi poddane zostały 2 spośród 14 powstałych dokumentów (są to raporty firmy BRE Bank i Totalizator Sportowy). Co równie ciekawe, w Polsce nie powstał do tej pory raport na najwyższym poziomie A, podczas gdy w Europie takie raporty stanowią ok. 30% ogólnej ich liczby.
Dr Tomasz Brzozowski przedstawił z kolei współczesne tendencje w raportowaniu społecznej odpowiedzialności. Do najważniejszych zaliczył: wzrost liczby raportów odpowiedzialności i zrównoważonego rozwoju, a więc odejście od raportów dziedzinowych na rzecz holistycznych (w Polsce na razie zaobserwować można odwrotna tendencję); coraz bardziej interaktywną formę raportów pojawiających się w internecie; oraz mniejsze znaczenie zarządzania ryzykiem jako czynnika decydującego o raportowaniu. Podsumowując wystąpienie dr Brzozowski wskazał cztery zasady, które powinny być przestrzegane podczas tworzenia raportu: 1) Dopasowanie raportu do charakteru organizacji 2) Określenie profilu raportu 3) Zachowanie równowagi pomiędzy jakością, a ilością informacji 4) Stosowanie standardów raportowania (np. GRI).
Kolejna prelegentka, dr Elżbieta Kolasińska zwróciła w swoim wystąpieniu uwagę na rolę relacji przedsiębiorstw z interesariuszami. Omówiła trzy wymiary takich relacji: poznawczy, instrumentalny i autoteliczny. Wskazała również na kwestie niezbędne do tworzenia wzorowych relacji, są to: zaufanie; harmonijna, dobrowolna współpraca; przekazywanie wiarygodnych informacji oraz dialog oparty na komunikacji. Kończąc wystąpienie prelegentka podkreśliła, że relacje z interesariuszami są tym dla organizacji, czym relacje społeczne dla jednostki.
Część konferencji poświęcona była dyskusji o konsumentach. Dr Adriana Paliwoda-Matiolańska poruszając temat konsumeryzmu, nakreśliła dwa jego znaczenia: pierwsze, traktowane jako doktryna moralna, zrównuje konsumeryzm z pojęciem konsumpcjonizmu, czy konsumpcji na pokaz. W tym kontekście pojawia się pytanie o to, jaka powinna być forma i charakter współczesnego wzorca dobrobytu. Drugie znaczenie traktuje konsumeryzm jako ruch społeczny, który obecnie poszukuje alternatywnych wzorów konsumpcji – nazywanej świadomą, etyczną, bądź zieloną. Następnie prelegentka podzieliła świadomy konsumeryzm na trzy kategorie: konsumpcję etyczną, która polega na kupowaniu produktów lokalnych, certyfikowanych znakiem Fair Trade, bądź nienaruszających dobrobytu zwierząt; konsumpcję racjonalną, polegającą na ograniczaniu konsumpcji, konsumowaniu tylko tyle i tylko tego, co jest danej osobie potrzebne oraz aktywizm konsumencki, który zakłada współdziałanie, lobbowanie na rzecz zmian. Dr Paliwoda-Matiolańska przytoczyła również wyniki badań, które wskazują, iż konsument etyczny deklaruje gotowość płacenia ok. 10% więcej za dobra wyprodukowane zgodnie z wyznawanymi przez niego zasadami. Kolejne przytoczone badania ukazały niezbyt optymistyczny obraz konsumentów w Polsce, spośród których jedynie 1,6% zwraca uwagę na opakowanie produktu ze względu na jego wpływ na środowisko, a 77% nigdy nie słyszało o Fair Trade. Mimo tego, warto pamiętać, iż świadomy konsumeryzm jest formą społecznej kontroli biznesu oraz szansą na rozwój CSR.
Tematyki konsumenckiej dotyczyło również wystąpienie dr Małgorzaty Koszewskiej, która specjalizuje się w rynku tekstylno-odzieżowym. Zwróciła ona uwagę, iż mimo że cena i jakość wciąż są zdecydowanie najistotniejszymi kryteriami zakupowymi dla polskich klientów, to informacja o nieetycznym postępowaniu firmy może spowodować rezygnację z zakupu produktów tej firmy. Prezentując wyniki prowadzonych przez siebie badań, wskazała że prawie 70% konsumentów deklaruje, że jest skłonna zapłacić od 5 do 20% więcej za wyroby tekstylne wyprodukowane w etyczny sposób.
Dr Andrzej Sztando poruszył temat społecznej odpowiedzialności samorządów terytorialnych, która przejawia się w odpowiedzialności władz lokalnych wobec społeczności lokalnej za reprezentowanie jej interesów. Jednym z aspektów tej odpowiedzialności jest włączanie społeczności lokalnej w proces planowania strategicznego rozwoju lokalnego. Do najpoważniejszych przykładów naruszenia społecznej odpowiedzialności w tym zakresie należą: odstąpienie od planowania partycypacyjnego; niewłaściwy dobór uczestników warsztatów; niewłaściwa organizacja warsztatów; traktowanie warsztatów jako alternatywy dla wszystkich innych prac konsultacyjnych; traktowanie strategii jako instrumentu kampanii wyborczej; nieprawidłowe badania ankietowe.
Mgr Agata Rudnicka omówiła rolę społecznej odpowiedzialności w zarządzaniu ryzykiem. Zagadnienie to przedstawiła w kontekście czterech tematów: interesariusze jako „nosiciele ryzyka”; ryzyko prawne i odpowiedzialność prawna; ryzyko reputacyjne i odpowiedzialność filantropijna oraz ryzyko strategiczne i odpowiedzialność strategiczna. Następnie prelegentka wymieniła oraz omówiła ryzyka społeczne związane z pracownikami, klientami oraz środowiskiem naturalnym. Przedstawione zostały również narzędzia CSR pozwalające minimalizować ryzyka: audyt, monitoring, whistleblowing, zarządzanie przez wartości oraz strategia zarządzania relacjami z interesariuszami.
Konferencję zakończyło wystąpienie mgr inż. Łukasza Lelka, który zaprezentował Metodę LCA (Life Cycle Assessment). Jest to technika zarządzania środowiskowego, która: umożliwia holistyczną ocenę produktu; pozwala na analizę „od kołyski do grobu”, czyli od momentu pozyskania surowców do przeprowadzenia utylizacji; została opisana w normie ISO 14040; pozwala również na kwantyfikowanie wyników do wspólnej jednostki, co ułatwia analizę. Prelegent zaprezentował możliwości Metody LCA porównując wpływ na środowisko samochody z napędem elektrycznym oraz benzynowym. Co ciekawe, w Polsce, ze względu na sposób produkcji energii elektrycznej, samochody o napędzie elektrycznym nie zasługują na miano ekologicznych. Inaczej sprawa przedstawia się w Niemczech lub Szwecji, gdzie duża część energii pozyskiwana jest ze źródeł odnawialnych.
Podsumowując konferencję prof. Piotr Płoszajski zwrócił uwagę na znaczenie nowych rozwiązań technologicznych dla rozwoju koncepcji CSR. Zasugerował, że czeka nas w najbliższym czasie rewolucja analogiczna do tej spowodowanej pojawieniem się komputera, lub internetu, a wywołana przez rozpowszechnienie technologii chmury. Będzie ona przedłużeniem jednostki i dla jednostki jej konsekwencje będą dużo istotniejsze niż dla organizacji. Pytaniem, na które odpowiedzi być może poszuka przyszłoroczna konferencja jest: jak badać odpowiedzialność sieciowych rozwiązań technologicznych?
Do roku 2018 menedżer projektów Forum Odpowiedzialnego Biznesu. Zarządzał m.in. przygotowaniem raportu „Odpowiedzialny biznes w Polsce. Dobre praktyki” oraz konkursem Raporty Społeczne.
Absolwent Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, karierę zaczynał w agencji reklamowej, gdzie przez 1,5 roku realizował kampanie m.in. dla Mercedes-Benz Polska i Polskiej Akcji Humanitarnej. Posiada doświadczenie w branży badawczej – wykonywał badania zarówno marketingowe, jak i społeczne. Wolontariacko współpracował m.in. z Fundacją Komunikacji Społecznej, Stowarzyszeniem Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich, Vivą! Akcją dla zwierząt.