Kim jesteśmy
Współpraca
Programy
Konkursy
Baza wiedzy
Autorka: Maria Roszkowska-Śliż, doktorantka w Kolegium Zarządzania i Finansów, Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie
Chociaż koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu zdobywa w Polsce coraz większą popularność i zrozumienie, wciąż nie stanowi jednak standardu postępowania. Prawdą jest, że rozwija się ona w Polsce dopiero od 10 lat. Nie tłumaczy to jednakże niskiego poziomu znajomości zasad CSR wśród młodego pokolenia, od którego zależy kształt przyszłej gospodarki. Dlatego też tak ważna rola w procesie popularyzacji zasad zrównoważonego rozwoju i CSR przypada uczelniom wyższym.
Wstęp
Kryzys na rynkach finansowych w latach 2008-2009, określany często jako „kryzys zaufania”, zwrócił szczególną uwagę na rolę uczelni wyższych w rozwoju idei CSR i prowadzeniu odpowiedzialnej edukacji menedżerskiej. Chociaż przyczyn wybuchu tego kryzysu jest wiele i należy je rozpatrywać wielopłaszczyznowo, bez wątpienia był on wynikiem m.in. krótkowzroczności i braku poszanowania zasad odpowiedzialności społecznej przez niektórych uczestników rynku. Kryzys postawił biznes przed wyzwaniem odbudowy zaufania społecznego, uwzględnienia w swojej działalności zobowiązań wobec społeczeństwa i środowiska. Przed trudnym wyzwaniem stanęły również szkoły biznesowe, których zadaniem jest przygotowanie przyszłej kadry menedżerskiej gotowej do przyjęcia powyższych zobowiązań.
Zgodnie z definicją Komisji Europejskiej społeczna odpowiedzialność biznesu (corporate social responsibility – CSR) to „koncepcja, w której przedsiębiorstwa dobrowolnie uwzględniają kwestie społeczeństwa i środowiska naturalnego w swojej działalności gospodarczej oraz w relacjach z interesariuszami”, rozumianymi jako wszystkie podmioty, które wpływają na działalność konkretnego przedsiębiorstwa lub pod wpływem tej działalności pozostają [1]. CSR to kluczowy element strategii biznesowej, stwarzającej warunki do zrównoważonego rozwoju organizacji, jak i społeczeństwa. Niezbędne jest tutaj jednak podejście kompleksowe, implementacja zasad odpowiedzialności społecznej w czterech podstawowych obszarach: biznes a społeczeństwo, biznes a rynek, biznes a środowisko oraz biznes a miejsce pracy (typologia Business in the Community).
Analizując społeczną odpowiedzialność uczelni wyższych (zarówno tych prywatnych jak i publicznych) również należy odnieść się do zdefiniowanych powyżej czterech obszarów. Konieczne jest zbadanie odpowiedzialności organizacji w stosunku do pracowników, zarówno naukowych jak i administracyjnych. W analizie takiej nie może zabraknąć informacji o wpływie organizacji na środowisko naturalne – w przypadku uczelni wyższych istotne są kwestie zużycia papieru i energii elektrycznej. Należy zadać także pytanie o relacje uczelni ze społecznością lokalną, z organizacjami pozarządowymi. Niezwykle istotną kwestią jest również etyka prowadzenia badań naukowych. Biorąc jednakże pod uwagę główny aspekt działalności uczelni wyższych, ich misje, najważniejszym obszarem odpowiedzialności społecznej wydaje się być w tym przypadku odpowiedzialne nauczanie, kształtowanie wśród studentów społecznie odpowiedzialnych postaw.
Odpowiedzialna edukacja
Tematyka CSR i zrównoważonego rozwoju jest coraz częściej podejmowana przez uczelnie wyższe na całym świecie. Wciąż jednak nie została ona na stale osadzona w głównym nurcie edukacji biznesowej, zarówno na poziomie przed- jak i podyplomowym. W celu zmiany tej sytuacji w 2007 r. w ramach inicjatywy Global Compact (Inicjatywa ONZ na rzecz promocji i rozwoju idea zrównoważonego rozwoju) opracowane zostały zasady odpowiedzialnej edukacji menedżerskiej – The Principles of Resposible Management Education (PRME) . W wyniku prac grupy roboczej złożonej z 60 czołowych przedstawicieli środowiska akademickiego powstało 6 zasad, stanowiących podstawę dla światowego systemu odpowiedzialnego kształcenia menedżerów. Sygnatariuszami PRME są instytucje akademickie, zobowiązujące się do:
Co więcej udział w PRME nakłada na uczestników obowiązek regularnego raportowania postępów z zakresu implementacji 6 zasad. Obecnie PRME posiada 285 sygnatariuszy, wśród których 3 to instytucje z Polski: Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Akademia Leona Koźmińskiego oraz Gdańska Fundacja Kształcenia Menedżerów.
Polska perspektywa
W 2006 r. Studenckie Koło Naukowe Zrównoważonego Rozwoju „oikos” przy Katedrze Geografii Ekonomicznej SGH przeprowadziło na 7 największych uczelniach w kraju badanie „CSR oczami studentów” . Wśród 1260 studentów zaledwie 30% zadeklarowało znajomość koncepcji CSR, a tylko jedna trzecia przyznała, że ich uczelnia stwarza możliwości pogłębiania wiedzy na ten temat. Czy od 2006 r. nastąpiła jakaś poprawa?
W programach nauczania polskich uczelni wyższych coraz częściej pojawiają się przedmioty podejmujące tematykę społecznej odpowiedzialności czy etyki biznesu, a w ostatnim roku uruchomione zostały pierwsze studia podyplomowe w obszarze CSR [2]. Jednakże poziom świadomości młodych Polaków na temat CSR wciąż pozostaje bardzo niski. Z badań przeprowadzonych wśród osób w wieku 18-25 lat pod koniec ubiegłego roku przez Forum Odpowiedzialnego Biznesu wynika, że zaledwie 16% respondentów zetknęło się z pojęciem społecznej odpowiedzialności biznesu. Wyniki te świadczą o konieczności uwzględnienia w całym systemie nauczania najnowszych zjawisk społecznych i ekonomicznych, w tym właśnie CSR i zrównoważonego rozwoju. Dzisiejsi 18.-25. latkowie to pokolenie, które za chwile będzie podejmować istotne decyzje, czy to zawodowe czy konsumenckie, których znaczenie będzie wykraczać poza ich indywidualne interesy. Odpowiedzialność społeczna nie dotyczy bowiem jedynie biznesu, a kształtowanie odpowiedzialnych postaw obywatelskich to zadanie całego systemu oświaty, od przedszkola począwszy, przez szkoły średnie, na uczelniach wyższych skończywszy.
Odpowiedzialna edukacja w Polsce na przykładzie Akademii Leona Koźmińskiego
Interesującym przykładem działań z zakresu odpowiedzialnej edukacji wśród polskich uczelni wyższych są praktyki Akademii Leona Koźmińskiego – niepublicznej uczelni akademickiej w Warszawie, uznawanej za jedną z najlepszych szkół biznesu w Europie Środkowo-Wschodniej. Już ponad 10 lat temu ALK uruchomiło we współpracy z Instytutem Filozofii i Socjologii PAN Centrum Etyki Biznesu, które w znacznym stopniu przyczyniło się do rozwoju i popularyzacji idei CSR w Polsce. CEBI to jeden z pierwszych ośrodków badań i studiów w Polsce skoncentrowanych na tematyce etyki i społecznej odpowiedzialności biznesu. Centrum prowadzi działalność dydaktyczną dla uczestników studiów magisterskich oraz doktoranckich, a także w roku akademickim 2009/2010 we współpracy z firmą PricewaterhouseCoopers uruchomiło studia podyplomowe z zakresu CSR. Działalność CEBI to też liczne projekty badawcze, publikacje, coroczna konferencja poświęcona zagadnieniom etyki biznesu i CSR. Centrum prowadzi aktywną współpracę z liderami biznesu oraz innymi organizacjami naukowymi. Ze względu na znaczący dorobek Centrum Akademia Leona Koźmińskiego została wybrana na gospodarza V Światowego Kongresu Etyki Biznesu, w lipcu 2012 r.
Analizując działalność ALK w obszarze CSR, warto zwrócić także uwagę na opracowany przez Senat uczelni Kodeks Etyki, którego zawartość komunikowana jest na głównej stronie www organizacji. W Kodeksie znalazł się m.in. zapis o obowiązku kształtowania wśród studentów „nawyku uczciwego studiowania oraz odpowiedzialnego wykonywania pracy zawodowej po ukończeniu studiów”. W dokumencie uczelnia zobowiązuje się także do działania w zgodzie z interesem swojej społeczności lokalnej – tj. miasta stołecznego Warszawy. Dokument wskazuje, iż ALK jest wspólnotą nauczycieli akademickich, studentów oraz pracowników administracyjnych, a przestrzeganie zasad wymienionych w Kodeksie jest obowiązkiem wszystkich jej uczestników. Nasuwa się tu jednak pytanie, w jaki sposób nowi członkowie wspólnoty informowani są o obowiązujących zasadach?
Kolejną ciekawą praktyką jest działalność pro publico bono, w ramach której prowadzona jest m.in. Praska Fundacja Nauki i Kultury im. Leona Koźmińskiego, powstała w 2005 r. jako wyraz zaangażowania Akademii w rozwój społeczności lokalnej. Głównym celem Fundacji jest promowanie i wspieranie lokalnych, ogólnopolskich i międzynarodowych przedsięwzięć artystycznych i edukacyjnych. Fundacja działa na zasadzie wolontariatu. Pracownicy zaangażowani w działalność fundacji nie pobierają żadnego wynagrodzenia z tytułu wykonywanej pracy. Fundacja nie ponosi również żadnych kosztów związanych z funkcjonowaniem – nieodpłatnie korzysta z pomieszczeń użyczonych przez Uczelnię Koźmińskiego. Innym programem pro bono uczelni jest koordynowana przez ALK Sieć Edukacyjna Innowacyjnej Przedsiębiorczości Akademickiej SEIPA – platforma wsparcia i wymiany doświadczeń wykładowców i szkoleniowców inicjujących różnorodne programy edukacyjne i szkoleniowo-doradcze w zakresie ambitnej, innowacyjnej przedsiębiorczości studentów i kadry naukowej wyższych uczelni. Co więcej na uczelni działa również Studencka Poradnia Prawna, świadczące nieodpłatnie usługi osobom, które na profesjonalną płatną pomoc prawną nie mogą sobie pozwolić.
ALK jest jednym z trzech polskich sygnatariuszy PRME i rzeczywiście jej działania w znacznym stopniu odzwierciedlają sześć zasad odpowiedzialnej edukacji menedżerów. Uczelnia nie dopełnia jednakże obowiązku regularnego raportowania postępów z zakresu wdrażanie PRME, nie komunikuje przejrzyście interesariuszom swoich działań i osiągnięć w tym obszarze, co zdecydowanie utrudnia ich wiarygodną i rzetelną ocenę.
Podsumowanie
Chociaż koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu zdobywa w Polsce coraz większą popularność i zrozumienie, wciąż nie stanowi jednak standardu postępowania. Prawdą jest, że rozwija się ona w Polsce dopiero od 10 lat. Nie tłumaczy to jednakże niskiego poziomu znajomości zasad CSR wśród młodego pokolenia, od którego zależy kształt przyszłej gospodarki. Dlatego też tak ważna rola w procesie popularyzacji zasad zrównoważonego rozwoju i CSR przypada uczelniom wyższym. „Każda znacząca i długotrwała zmiana w podejściu przedsiębiorstw do kwestii społecznej odpowiedzialności i zrównoważonego rozwoju wymaga zaangażowania instytucji, które determinują zachowania biznesu, w szczególności instytucji akademickich.” Konieczne jest jednak, by instytucje akademickie, ucząc odpowiedzialności społecznej, same wdrażały jej zasady do swojej działalności.
[1] M. Rybak, Etyka menedżera- społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2004, s.43-50. [2] Takie studia w swojej ofercie posiadają m.in. Akademia Leona Koźmińskiego, Wydział Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Wyższa Szkoła Europejska w Krakowie.
Praca została przygotowana na konkurs „Społecznie Odpowiedzialni” realizowany w ramach projektu Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP – „Społecznie Odpowiedzialna Uczelnia”.