Kim jesteśmy
Współpraca
Programy
Konkursy
Baza wiedzy
Autor: Maciej Krzyczkowski, główny specjalista ds. ekozarządzania, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska
Wspólnotowy system ekozarządzania i audytu EMAS jest nowoczesnym instrumentem zrównoważonego rozwoju. Doskonale sprawdza się w firmach jako narzędzie zarządzania ochroną środowiska. Zapewnia osiąganie efektów ekologicznych oraz budowanie kapitału społecznego. Ułatwia również pracę administracji publicznej dzięki naciskowi, który kładzie na spełnienie wymagań prawnych ochrony środowiska. Rozwój EMAS w Polsce zapewnia dobrowolne wdrażanie przez biznes idei zrównoważonego rozwoju w praktyce.
EMAS doskonale wpisuje się w założenia, zdobywającej coraz większą popularność, koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu (ang. Corporate Social Responsibility , CSR). Dzięki temu może stać się instrumentem, po który przedsiębiorcy będą sięgali dobrowolnie, nie chcąc zostać w tyle za konkurencją. Komisja Europejska definiuje społeczną odpowiedzialność biznesu jako koncepcję, zgodnie z którą przedsiębiorstwa dobrowolnie uwzględniają aspekty społeczne i środowiskowe w swoich działaniach biznesowych oraz w relacjach z zainteresowanymi stronami. [1]
Ochrona środowiska stanowi jeden z filarów CSR. Istotność tego obszaru wiąże się również z faktem, że zachowanie równowagi środowiska naturalnego tworzy unikatową wartość społeczno-gospodarczą. Ochrona środowiska zapewnienia dostęp do ograniczonych zasobów naturalnych oraz wykorzystywania kapitału przyrodniczego w sposób pozwalający na zachowanie funkcji ekosystemów w perspektywie długofalowej. Oznacza to możliwość zaspokajania podstawowych potrzeb społecznych zarówno obecnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Jakość środowiska przekłada się na komfort naszego życia a dostępność zasobów środowiska naturalnego na rozwój biznesu. Ochrona środowiska musi zajmować zatem szczególne miejsce we wdrażaniu koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu.
Niestety, niejednokrotnie przedsiębiorcy, chcąc sprostać wymaganiom konkurencji oraz bardziej świadomych konsumentów, używają haseł odpowiedzialnego biznesu, ograniczając się do zabiegów marketingowych.
Odpowiedzialny biznes nie może być jedynie strategią komunikowania się firmy z jej otoczeniem, ma on angażować społecznie oraz środowiskowo zarówno firmę i jej pracowników, jak i najbliższe otoczenie. Tworzenie i utrwalanie wiarygodnego wizerunku firmy przyjaznej środowisku wymaga kompleksowego zarządzania jej aspektami środowiskowymi. Konieczna jest zatem identyfikacja potencjalnych problemów, jak i uporządkowanie oraz koordynacja działań wiążących się z oddziaływaniem firmy na środowisko. Komunikacja w tym zakresie, jeśli ma stanowić skuteczne narzędzie kształtowania wizerunku firmy, musi być otwarta i wiarygodna. Przedsiębiorstwa muszą mieć możliwość korzystania z wypracowanych i sprawdzonych wzorów zarządzania. Wspólnotowy system ekozarządzania i audytu (EMAS) jest instrumentem umożliwiającym realizację tych założeń. Jego podstawą jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z 25 listopada 2009 r. [2]
EMAS jest adresowany do wszystkich rodzajów organizacji zainteresowanych wdrażaniem kompleksowych rozwiązań w obszarze ochrony środowiska, zarówno przedstawicieli firm, jak i instytucji niekomercyjnych. Wymagania EMAS dają wytyczne, dzięki którym organizacje mogą tworzyć procedury zarządzania środowiskowego, zapewniające minimalizację negatywnego wpływu na środowisko naturalne. Dzięki EMAS organizacje na bieżąco identyfikują i analizują wymagania prawne związane z ochroną środowiska, co ułatwia im ich przestrzeganie, ograniczając ryzyko kar ze strony inspekcji.
EMAS jest sformalizowanym standardem zarządzania w obszarze ochrony środowiska opierającym się na normie ISO 14001. EMAS zawiera w sobie wymagania normy, idzie jednak o krok dalej, stawia dodatkowe wymagania, które czynią go najwyższym standardem zarządzania środowiskowego.
W odróżnieniu od normy ISO 14001, EMAS w sposób bardziej szczegółowy określa obowiązki dotyczące przeprowadzenia wstępnego przeglądu środowiskowego, metodyki i częstotliwości audytów wewnętrznych, nadzorowania dostawców i podwykonawców, nadzorowania efektów działalności środowiskowej, zapewnienia zgodności z prawem ochrony środowiska, zaangażowania pracowników w realizację polityki środowiskowej oraz dialog z opinią publiczną.
Stworzenie efektywnego systemu zarządzenia środowiskowego w oparciu o wymagania EMAS zapewnia optymalizację zużycia zasobów, oszczędności i obniżenie wysokość opłat związanych z ochroną środowiska. Organizacje zarejestrowane w EMAS wyróżniają się na tle konkurencji. Budują swój wizerunek jako nowoczesnych, proekologicznych i odpowiedzialnych partnerów otwartych na dialog.
Przejrzystość i okresowe przedstawianie informacji dotyczących środowiska w postaci raportów środowiskowych (tzw. deklaracji EMAS), są kluczowymi elementami różniącymi EMAS od innych standardów zarządzania środowiskowego, w tym ISO 14001. Elementy te są również istotne przy budowaniu zaufania zainteresowanych stron. EMAS zapewnia elastyczność, pozwalającą firmom na kierowanie odpowiednich informacji do konkretnych odbiorców przy jednoczesnym zapewnieniu dostępności wszystkich informacji dla tych, którzy ich wymagają.
Najczęściej wymieniane korzyści z rejestracji w EMAS dotyczą 7 kluczowych obszarów:
Sprostanie wyzwaniom zmian klimatu
Organizacje zarejestrowane w EMAS są lepiej przygotowane do sprostania wyzwaniom związanym ze zmianami klimatu. EMAS wymaga wdrożenia systemowych rozwiązań w obszarze ochrony środowiska, nastawionych na ciągłe doskonalenie i osiąganie wymiernych efektów. Jednym z kluczowych wskaźników oceny działalności organizacji w ramach EMAS jest efektywność energetyczna. Organizacje są zobowiązane m.in. do zapobiegania powstawania emisji do powietrza lub ich minimalizacji. Dzięki obowiązkowi raportowania, uwzględniającemu zużycie energii i emisje do powietrza organizacje gromadzą dane, które pomagają im realizować obowiązki sprawozdawcze dla administracji państwowej.
Zrównoważone zarządzanie zasobami
Organizacje jako jedną z głównych korzyści z rejestracji w EMAS podają optymalizację zużycia zasobów. Wdrożenie wymagań EMAS związanych z systematycznym zmniejszaniem wpływu na środowisko przekłada się na zmniejszenie zużycia zasobów. Organizacje wykazują zwiększoną efektywność, dzięki czemu osiągają oszczędności w takich obszarach jak gospodarka odpadami, gospodarka wodno-ściekowa czy zużycie energii. Dzięki optymalizacji zużycia zasobów zmniejsza się zakres korzystanie ze środowiska a co za tym idzie zmniejsza się wysokość należnych podatków ekologicznych.
Zgodność z prawem
Na drodze do rejestracji w EMAS organizacje są zobowiązane do wykazania się stałą zgodnością z wymaganiami prawnymi ochrony środowiska. Organizacje prowadzą wnikliwą analizę, jakie wymagania prawne mają zastosowanie do ich działalności oraz podejmują wysiłek zapewnienia zgodności z nimi. Wymusza to uporządkowanie wszystkich obowiązków w zakresie ochrony środowiska oraz wprowadzenie procedur zapewniających ich realizację. Ten element EMAS jest szczegółowo sprawdzany przez akredytowanego weryfikatora oraz organ odpowiedzialny za rejestrację. Dzięki temu organizacje zarejestrowane w EMAS minimalizują ryzyko kar za nieprzestrzeganie prawa ochrony środowiska oraz stają się podmiotami o zwiększonym zaufaniu ze strony administracji publicznej.
Przewaga konkurencyjna
Rynek coraz częściej wymusza na firmach przywiązanie do poszanowania środowiska naturalnego. Szczególnie uwidacznia się to szybko rosnącej popularności społecznej odpowiedzialności biznesu, bycia przyjaznym środowisku czy ekologicznym. W wielu przetargach zarówno prowadzonych przez administrację czy firmy prywatne pojawią się kryteria ochrony środowiska. Klienci coraz częściej zwracają uwagę na firmy przyjazne środowisku oraz ekologiczne produkty. EMAS daje przewagę, gdyż zarejestrowane organizacje posiadają sprawdzone instrumenty zapewniania najwyższego poziomu ochrony środowiska. Dodatkowo jest to potwierdzone wiarygodnym certyfikatem przyznawanym przez jednostki administracji publicznej.
Zaangażowanie pracowników
Wymagania EMAS kładą duży naciska na zapewnienie zaangażowania wszystkich pracowników w budowanie i doskonalenia systemu zarządzania środowiskowego. Sukces każdej firmy w dużym stopniu zależy do zgrania zespołu i jego zaangażowania w wspólną pracę. Dzięki EMAS pracownicy integrują się wokół szczytnego celu jakim jest poprawa stanu środowiska oraz zrównoważony rozwój. Zaangażowanie pracowników w realizację polityki środowiskowej organizacji tworzy pozytywną atmosferę i motywuje do osiągania ambitnych celów. Wspólnie wypracowany wizerunek firmy przyjaznej środowisku daje pracownikom poczucie dumy oraz buduje przywiązanie do pracodawcy.
Wiarygodność i zaufanie
W dzisiejszych czasach jednym z kluczy do sukcesu w biznesie jest zaufanie. EMAS pomaga budować pozytywną relację z interesariuszami oraz wzmacniania wiarygodności firmy w obszarze ochrony środowiska. EMAS wymaga prowadzenia otwartego dialogu ze społeczeństwem oraz innymi zainteresowanymi stronami, w tym społecznością lokalną i klientami. Organizacje zarejestrowane w EMAS są zobowiązane do przedstawiania, poddawanych weryfikacji, rocznych informacji dotyczących ochrony środowiska w postaci raportów (tzw. deklaracji środowiskowych). EMAS zapewnia elastyczność pozwalającą firmom na kierowanie odpowiednich informacji do konkretnych odbiorców przy jednoczesnym zapewnieniu dostępności wszystkich informacji dla tych, którzy ich wymagają. Dzięki EMAS organizacje kształtują swój wizerunek jako transparentnych i odpowiedzialnych partnerów.
Zrównoważony rozwój i społeczna odpowiedzialność biznesu
Polityka ochrony klimatu, innowacyjność biznesu czy rozwój demograficzny to jedne ze kluczowych wyzwań globalizującej się gospodarki. Sprostanie im wymaga zrównoważonego podejścia, zapewniającego pogodzenie interesów biznesu, społeczeństwa i ochrony środowiska. Struktura i wymagania EMAS, odnosząc się do wszystkich aspektów działania organizacji, dają narzędzia do systemowego zarządzania zrównoważonym rozwojem przedsiębiorstwa. EMAS doskonale wpisuje się w założenia społecznej odpowiedzialności biznesu (Corporate Social Responsibility– CSR) zakładające uwzględnianie aspektów społecznych i środowiskowych w działaniach biznesowych. Dla wielu organizacji EMAS staje się filarem wdrażania strategii CSR. Dzięki zachowaniu równowagi środowiska naturalnego oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych tworzy unikatową wartość społeczno-gospodarczą.
EMAS, w porównaniu z ISO 14001, o wiele trafniej wpisuje się w założenia odpowiedzialnego biznesu. Dodatkowe wymagania, które stawia EMAS, takie jak prowadzeniem otwartego dialogu ze społeczeństwem oraz innymi zainteresowanymi stronami, zaangażowanie pracowników czy publikowanie raportów o wpływanie na środowisko są jednymi z kluczowych elementów koncepcji CSR.Firmy zainteresowane wdrażaniem zasad CSR potrzebują sprawdzonych i skutecznych narzędzi. Opublikowana w 2010 r. norma ISO 26000 stanowi jedynie zbiór wskazówek dotyczących CSR. Nie zakłada budowania formalnego systemu zarządzania. Nie jest również normą w zakresie, której można uzyskać certyfikat. Dlatego firmy coraz częściej korzystają ze standardów, które mają podobne założenia do koncepcji CSR, takich jak ISO 14001 czy EMAS. Zapewnia im to zarówno korzyści w postaci łatwiejszego i szybszego wdrażania rozwiązań systemowych, jak i wiarygodności komunikacji w obszarze ochrony środowiska.
EMAS pomaga firmom w prowadzeniu działalności w zgodzie z zasadą zrównoważanego rozwoju. W dobie szybko rosnącej popularności biznesu społecznie odpowiedzialnego, EMAS może być doskonałym wyborem dla wszystkich przedsiębiorstw chcących łączyć cele biznesowe z celami ochrony środowiska.
Maciej Krzyczkowski
Doktorant w Katedrze Znormalizowanych Systemów Zarządzania na Wydziale Towaroznawstwa Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu.
Wieloletni audytor i trener zajmujący się doradztwem w ochronie środowiska. Odpowiedzialny za przygotowanie do rejestracji oraz utrzymanie w rejestrze EMAS pierwszej krajowej organizacji odzysku. Autor pierwszej w Polsce deklaracji środowiskowej EMAS połączonej z raportem CSR. Od lutego 2012 r. Główny specjalista ds. ekozarządzania w Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, m.in. odpowiedzialny za prowadzenie rejestru EMAS.
[1] Green Paper for Promoting a European Framework for Corporate Social Responsibility, COM (2001) 366 final, Bruksela 2001.
[2] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS), uchylające rozporządzenie (WE) nr 761/2001 oraz decyzje Komisji 2001/681/WE i 2006/193/WE.
[3] „GOOD REASONS FOR EMAS” – The German EMAS Advisory Board’s Office, Berlin, 2011.