Efekt UEFA Euro 2012 w wolontariacie

1 lipca 2012 roku meczem finałowym na Stadionie Olimpijskim w Kijowie zakończyło się UEFA Euro 2012. 10 lat, które upłynęły od tego wydarzenia, to dobry okres do oceny wpływu i trwałych zmian. O ile w przypadku infrastruktury, która powstała z okazji turnieju, oceny są różne, o tyle w kwestii społecznej UEFA Euro 2012 wiele zmieniło na lepsze i to w taki sposób, że obecnie zmiany te odbieramy jako coś oczywistego, ciągle funkcjonującego w przestrzeni publicznej.

Dokładając ten artykuł do wielu podsumowań pojawiających się w mediach z okazji 10-lecia, skupiłem się na wolontariacie, ponieważ jest to temat, z którym pracowałem zawodowo przed i po UEFA Euro 2012, a także w trakcie turnieju jako wolontariusz w programie Wolontariatu Miast Gospodarzy UEFA EURO 2012 w Warszawie. I jest to temat, który jak dotąd nie pojawił się w debacie publicznej o efektach turnieju. A powinien.

Poniżej opisuję subiektywne zestawienie sukcesów UEFA Euro 2012 w obszarze wolontariatu:

1. Zmiany prawne

Zanim przystąpiliśmy do organizacji turnieju, potrzebne były zmiany, które umożliwią jego właściwe przygotowanie. W 2011 w Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, do grona korzystających, czyli podmiotów, które zgodnie z ustawą mogą angażować wolontariuszy, dołączyły „spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami (…), które nie działają w celu osiągnięcia zysku (…)” (Dz.U. 2011 nr 209 poz. 1244).

Otworzyło to możliwość organizowania wolontariatu bezpośrednio przez kluby sportowe, które do tego czasu musiały posiłkować się w takiej organizacji zewnętrznym organizatorem – pośrednikiem. Najczęściej były to lokalne stowarzyszenia lub fundacje, które na swoje barki brały przygotowanie wolontariuszy i realizowały wolontariat w oparciu o współpracę z klubem. Rozwiązanie to działało, ale miało dwie wady. Bardzo wydłużała się ścieżka organizacyjna i administracyjna: klub – organizacja – wolontariusz, przez co sam proces był bardziej skomplikowany i droższy. Po drugie wiedza i doświadczenie koordynatorów i wolontariuszy zostawały w organizacji pośredniczącej, a nie w klubie, na rzecz którego taki wolontariat był organizowany.

Zmiany pozwoliły na samodzielne organizowanie wolontariatu przez kluby, skróciły ścieżkę zarządzania i nareszcie pozwoliły kumulować wiedzę i doświadczenia bezpośrednio w podmiocie, który z tego wolontariatu korzysta.

2. Wolontariat miejski

Równolegle do wolontariatu UEFA, który zarządzał działaniami wolontariuszy na stadionach i w strefach kibica, powstał program Wolontariatu Miast Gospodarzy UEFA EURO 2012, który przygotował i zarządzał wolontariuszami w czterech miastach: Warszawie, Gdańsku, Poznaniu i Wrocławiu. Były to pierwsze działania wolontariatu w Polsce, które opierały się na strukturach miejskich oraz szerokim partnerstwie administracji i podmiotów społecznych. Wolontariusze w charakterystycznych zielonych strojach byli wszędzie: na lotniskach, dworcach, w punktach przesiadkowych i w komunikacji miejskiej, miejscach odwiedzanych przez turystów, szpitalach, strefach kibica i przed stadionami.

Tak realizowane programy pokazały, że duży miejski wolontariat jest możliwy i – co najważniejsze – efektywny. Korzystali z niego nie tylko kibice, ale także inne osoby przebywające w tym czasie w miastach gospodarzach. Spotkał się z pozytywnym odbiorem zarówno wśród wolontariuszy, jak i korzystających z ich usług (pdf) .

Wolontariat podczas UEFA Euro 2012 jest też do tej pory punktem odniesienia dla każdego wolontariatu organizowanego w przestrzeni publicznej podczas imprezy masowej. Nawet jeśli do czasu Euro organizacja takiego wolontariatu była postrzegana tylko jako element wizerunkowy – „robimy go, bo wszyscy go organizują” albo „robimy go, bo musimy go zrobić zgodnie z założeniami imprezy”, to po Euro jest odbierany jako element struktury informacyjnej i struktury bezpieczeństwa dla uczestników takiej imprezy. Oczywiście jeśli jest dobrze zorganizowany, ale to osobny temat.

Po Euro wolontariat miejski pojawił się na stałe w ofercie dwóch miast gospodarzy, w których zresztą działa do dzisiaj: Warszawie i Gdańsku. Działanie wolontariatu przestało być domeną tylko organizacji pozarządowych, a stało się elementem polityki miejskiej i spójnym systemem szkolenia i angażowania wolontariuszy oraz ewaluacji ich działań. Co ciekawe, Gdańsk – bazując na rozpoznawalności wolontariuszy Euro – pozostał przy zielonym kolorze strojów, który wykorzystywany jest do dziś.

3. Promocja wolontariatu

Sama obecność widocznych z daleka osób z napisem „volunteer” na strojach w przestrzeni publicznej promowała wolontariat. O wolontariuszach się mówiło, pisało, widać ich było w mediach, a odpowiedzi na pytania „A czym się zajmuje taki wolontariusz?” były na porządku dziennym w naszej pracy. Wolontariat podczas Euro przygotował i wypuścił na ulice miast 1300 wolontariuszy, którzy stali ambasadorami idei.

Zmienił też postrzeganie imprez masowych przez ich odbiorców, podczas których wsparcie informacyjne wolontariuszy stało się elementem wręcz wymaganym. Połączenie promocji wolontariatu sportowego ze zmianami prawa umożliwiło uruchomienie wolontariatu najpierw w klubach piłkarskich, a potem także innych klubach i związkach sportowych.

4. Wiedza

Przygotowanie wolontariuszy i ewaluacja ich pracy stworzyła obszerne know how na temat tego, jak organizować wolontariat podczas imprez masowych. Zebrane informacje były najpierw opublikowane w ramach podsumowań działań miast gospodarzy UEFA Euro 2012, a potem zostały zaadaptowane przez niektórych organizatorów wolontariatu do własnych potrzeb.

Co istotne, wiedza ta jest nadal dostępna. Przykładem może być publikacja „Dobre praktyki organizacji wolontariatu akcyjnego” bazująca na know how UEFA Euro 2012, wydana przez Miasto Stołeczne Warszawa, będąca obecnie najlepszą otwartą publikacją na ten temat.

5. Ludzie

Rekrutacja i weryfikacja wolontariuszy była procesem wymagającym i skomplikowanym, ale dzięki temu osoby, które trafiły do wolontariatu, wiedziały, po co tam są. Proces edukacji przygotował ich do działań, ale też do zarządzania zespołami wolontariuszy i zarządzania samym wolontariatem, a podczas turnieju do wiedzy teoretycznej dołożył on solidną dawkę wiedzy praktycznej. Tak przygotowani wolontariusze, liderzy grup i koordynatorzy nie zniknęli po zakończeniu UEFA Euro 2012, tylko kontynuowali swój wolontariat w innych inicjatywach.

Osoby zaangażowane w te działania są teraz obecne między innymi w strukturach zarządzających wolontariatów miejskich w Warszawie i Gdańsku, wolontariatu wokół Polskiego Związku Piłki Nożnej, miejskich klubów sportowych, lokalnych Centrach Wolontariatu czy angażują się w wolontariat pracowniczy w ramach swojej pracy zawodowej.

Było Warto

Badania Klon/Jawor na temat zaangażowania Polek i Polaków z roku 2013 – podsumowując zarówno rok UEFA Euro 2012, jak i Europejski Rok Wolontariatu 2011 – zauważają, że „pomimo sprzyjających okoliczności, odsetek ten nie zmienił się wówczas w porównaniu z poprzednimi latami”.

Jednaka 10 lat do dobry okres do podsumowania procesu, który wtedy się zaczął, a na jego efekty trzeba było poczekać kilka lat. Robione cyklicznie badanie CBOS „Aktywność Polaków w organizacjach obywatelskich” (pdf) pokazuje znaczący wzrost zaangażowania w niektórych wolontariackich aktywnościach między rokiem 2012 a 2016, w tym w przypadku działań na rzecz organizacji sportowych.

To pokazuje, że duże, dobrze zorganizowane, widoczne działania wolontariuszy rozwijają wolontariat nie tylko w tym sektorze, z którego same się wywodzą, ale mają wpływ na cały sektor wolontariatu. Nawet po 10 latach od ostatniego gwizdka na kijowskim stadionie UEFA Euro 2012 ma wpływ na polski wolontariat.

Autorzy