Kim jesteśmy
Współpraca
Programy
Konkursy
Baza wiedzy
Autor: Natalia Ćwik, Menedżerka ds. Zarządzania Wiedzą, FOB
„Rozpocznijmy nową rewolucję kopernikowską, rewolucję w myśleniu i w działaniu, aby uratować zrównoważony świat (…).Świat na nas liczy, następne pokolenie na nas patrzy i nie wolno nam zawieść” – Ban Ki-moon, Sekretarz Generalny ONZ podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu, Poznań 2008
W debacie o zrównoważonym rozwoju i społecznej odpowiedzialności biznesu warto zwrócić uwagę na szczególną rolę sektora energetycznego – energetyka jest najważniejszą siłą napędową współczesnej cywilizacji i jednym z kluczowych filarów gospodarki. Zmiany zachodzące w strukturze rynku energetycznego oraz globalne wyzwania, związane m.in. z bezpieczeństwem energetycznym i efektywnością energetyczną, pozostają stałym elementem międzynarodowej debaty. Kształt współczesnej energetyki zadecyduje w dużym stopniu o jakości życia przyszłych pokoleń. Dlatego przedsiębiorstwa energetyczne mogą znacząco przyczynić się do ustanawiania standardów etycznych w biznesie i w swoim otoczeniu.
Przedsiębiorstwa energetyczne to podmioty, które oddziałują na wyjątkowo szeroką i zróżnicowaną grupę interesariuszy. Energetyka jest ściśle powiązana z niemal każdą dziedziną funkcjonowania państw, rynków i społeczeństw. Należy jednak pamiętać, że sektor energetyczny w Polsce nie jest na obecnym etapie w pełni sprywatyzowany (w elektroenergetyce wyjątek stanowią RWE Stoen oraz Vattenfall), a obserwowana remonopolizacja sprawia, że firmy te nie funkcjonują w warunkach regularnej konkurencji rynkowej (są to więc realia nie w pełni biznesowe). Czy mimo tego pojęcie społecznej odpowiedzialności biznesu jest tematem debaty w sferze polskiej energetyki? Z inicjatywy Urzędu Regulacji Energetyki 32 polskie przedsiębiorstwa z sektora energetycznego zostały zbadane pod kątem zaangażowania w CSR oraz postrzegania korzyści płynących z realizacji działań zw. z odpowiedzialnym biznesem. Raport „Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw energetycznych w świetle badań ankietowanych” to wstępna diagnoza stanu CSR w polskiej energetyce. W badaniu udział wzięły przedsiębiorstwa elektroenergetyczne, gazownicze i ciepłownicze. Z 56 wytypowanych do badania podmiotów odpowiedzi udzielili przedstawiciele 32 (60% próby badawczej). Badanie zostało opracowane we współpracy z firmą PricewaterhouseCoopers, Forum Odpowiedzialnego Biznesu oraz Instytutem Pracy i Spraw Socjalnych.
Analiza wyników Raportu wykazuje wyraźne i rosnące zainteresowanie branży energetycznej tematyką CSR. 72% badanych zadeklarowało, że CSR jest przedmiotem rozmów na spotkaniach zarządów. 47% uwzględnia zasady społecznej odpowiedzialności w strategii biznesowej firmy, a 35% planuje je do strategii wprowadzić.
O ile jednak większość badanych potwierdza, że CSR jest przedmiotem zainteresowania przedsiębiorstwa, o tyle rozumienie i sposoby inkorporacji zasad społecznej odpowiedzialności do strategii biznesowej są bardzo zróżnicowanie. Jak wskazywali ankietowani, brak spójnej strategii CSR w działalności firmy nie zawsze wynika z wewnętrznych ograniczeń. Przyczyną niejednolitego pojmowania i realizowania zasad CSR, zdaniem badanych, jest w dużej mierze specyfika sektora.
Jak wobec tego zdefiniować CSR dla przedsiębiorstw sektora energetycznego, które funkcjonują w warunkach monopolu naturalnego i które, w wyniku obowiązujących regulacji, nie prowadzą działalności w formie typowej dla biznesu?
Zaproponowana przez Urząd Regulacji Energetyki definicja społecznej odpowiedzialności biznesu została stworzona specjalnie na potrzeby sektora energetycznego. 78% badanych uznało, że zawiera ona najważniejsze wątki, jakie powinna uwzględniać definicja CSR dla przedsiębiorstw z tej branży:
„[Społeczna odpowiedzialność biznesu – przyp.NĆ] Jest to strategia harmonijnie łącząca etyczne i ekologiczne aspekty w działalności gospodarczej z jej dominującym atrybutem czyli efektywnością, eksponująca jawność, przejrzystość działania, rzetelność wobec klientów (kalkulacja cen, jakość dostaw i obsługi) oraz w kontaktach z pozostałymi interesariuszami (m.in. z pracownikami, akcjonariuszami, dostawcami, społecznością lokalną), samoograniczenie przewagi monopolistycznej.
To wkład biznesu w realizację polityki energetycznej państwa oraz taki sposób prowadzenia firmy, który nie nadużywa jej przewagi wobec odbiorcy energii elektrycznej, gazu czy ciepła.
Korzyści strategii powinny być rozpatrywane w perspektywie długofalowej i są to: zwiększenie lojalności konsumentów i interesariuszy, poprawa relacji ze społecznością i władzami lokalnymi, podnoszenie poziomu kultury organizacyjnej firmy. A przede wszystkim zapewnienie firmie trwałego rozwoju oraz wzrostu jej wartości.”
Odpowiedzialność, w przypadku przedsiębiorstw energetycznych, oznacza więc m.in. nie nadużywanie pozycji monopolisty w kształtowaniu relacji z odbiorcami energii [1]. Z danych URE wynika, że sytuacja odbiorców energii w Polsce (dotyczy to przede wszystkim odbiorców detalicznych) jest niestabilna, a ich pozycja wymaga wzmocnienia, zwłaszcza w sferze praw konsumenckich.
Interesujące jest również podkreślenie w definicji znaczenia efektywności. Poprawa efektywności energetycznej stanowi priorytet polskiej (oraz unijnej) polityki energetycznej [2] i jest jednym z podstawowych warunków zrównoważonego rozwoju – zakłada bowiem oszczędne, racjonalne i wydajne gospodarowanie zasobami energii (patrz: „Polityka energetyczna Polski do 2030 roku”, Ministerstwo Gospodarki, lipiec 2009). Wzrost efektywności przekłada się, z kolei, na obniżenie cen energii dla odbiorców finalnych.
Definicja odnosi się również do najważniejszych korzyści, jakie (zdaniem jej twórców), powinny wynikać z uzwględniania zasad CSR w całościowej strategii firmy. Szczególny nacisk położony jest na projektowanie działań w perspektywie długofalowej, które przynieść mają korzyści w relacjach z interesariuszami, rozwój kultury organizacyjnej i wzrost wartości firmy. Jakie korzyści są główną motywacją dla przedsiębiorstw energetycznych do wdrażania CSR?
Na pierwszym miejscu ankietowani stawiają korzyści wizerunkowe, reputacyjne (26% odpowiedzi), na drugim lepsze relacje z interesariuszami (25%). Kolejne pozycje zajmują: wzrost wartości firmy (17%), wzrost motywacji pracowników (16%), rosnące oczekiwania społeczne (12%), zasady etyczne (11%), pozyskanie nowych rynków/klientów (11%), wzrost konkurencyjności (9%), zarządzanie ryzykiem (6%), pozyskanie dobrych pracowników (5%) oraz wzrost efektywności kosztowej (1%). Analiza odpowiedzi wskazuje, że firmy energetyczne postrzegają CSR przede wszystkim przez pryzmat korzyści zewnętrznych (wizerunek, reputacja). Przekłada się to również na sposób zarządzania firmą – osoby, którym powierza się sprawy CSR w firmie, to często pracownicy departamentów komunikacji i public relations. Pod tym względem sektor energetyczny nie odbiega zasadniczo od innych branż, ponieważ na obecnym etapie rozwoju społecznej odpowiedzialności biznesu w Polsce, korzyści wizerunkowe pozostają jednym z najważniejszych motywów działań CSR. Znajdujący się na 3. miejscu „wzrost wartości firmy” sygnalizuje, że przedsiębiorstwa dostrzegają wpływ CSR na wartość firmy dla jej interesariuszy. Pozytywnym akcentem jest również relatywnie duża liczba wskazań na korzyści przekładające się na relacje z pracownikami.
Tylko 11% ankietowanych łączy wartości wynikające z CSR z etyką. Zważywszy, że etyka leży u podstaw koncepcji CSR, wynik ten wydaje się zastanawiający. Być może należałoby przeprowadzić pogłębioną analizę w celu wyjaśnienia dlaczego firmy sektora energetycznego nie upatrują szczególnych korzyści z posługiwania się zasadami etyki w działalności biznesowej. Niemniej, jak wynika z dalszej części badania, większość ankietowanych stosuje lub planuje wprowadzić różnego rodzaju kodeksy etyczne i inne mechanizmy samoregulacji.
Na samym dole hierarchii wartości wskazanych przez ankietowanych znalazły się aspekty ekonomiczne i korzyści wymierne, takie jak wzrost konkurencyjności efektywności czy zarządzanie ryzykiem. W odniesieniu do zaproponowanej przez URE definicji CSR dla sektora energetycznego, oznacza to połowiczny sukces: CSR jest dla firm sektora z pewnością narzędziem do usprawniania relacji z interesariuszami i prowadzi do wzrostu wartości firmy, jednak tylko w niewielkim stopniu postrzegają one CSR przez pryzmat korzyści ekonomicznych. Ten wynik może być dobrą wskazówką dla URE w projektowaniu dalszych działań skierowanych do przedsiębiorców: edukacja nt. CSR powinna obejmować zagadnienia związane ze sposobami mierzenia i efektywnego wykorzystywania korzyści osiąganych z wprowadzenia zasad społecznej odpowiedzialności do działalności biznesowej.
72% badanych deklaruje, że tematyka CSR jest przedmiotem rozmów na spotkaniach zarządu. Najczęściej omawiane przez zarządy kwestie dotyczą relacji z odbiorcami, kształtowania cen, relacji z pracownikami, środowiska oraz działalności filantropijnej (m.in. rozpatrywanie wniosków o sponsoring).
Zainteresowanie CSR nie znajduje jeszcze pełnego odbicia w strategii firm. Zasady społecznej odpowiedzialności uwzględnione są w celach strategicznych 47% badanych (19% wykazuje ich brak). 34% respondentów deklaruje, że wprowadzenie CSR do strategii biznesowej jest w planach spółki. Ogółem więc 81% badanych dostrzega zasadność wprowadzenia zasad CSR na poziomie strategicznym.
Mniej optymistycznie kształtują się wyniki dotyczące posiadania strategii na rzecz CSR – planu działań z zakresu społecznej odpowiedzialności w określonym horyzoncie czasowym. 34% badanych takiej strategii nie posiada, a 50% dopiero planuje ją wprowadzić. Strategia obecna jest tylko w 13% ankietowanych spółek, przy czym w większości są to strategie długofalowe, które dotyczą takich aspektów jak kodeksy etyczne, polityka środowiskowa oraz standardy obsługi klientów. Spółki, które planują zdefiniować swoją strategię CSR określają moment jej wprowadzenia najczęściej na rok 2010, co może być związane z toczącym się procesem prywatyzacji. Można wobec tego przypuszczać, że spółki wolą zaczekać z wprowadzeniem CSR do momentu kiedy ich status będzie ostatecznie określony.
69% badanych przedsiębiorstw wprowadziło do tej pory różnego rodzaju procedury zarządcze (a 19% planuje ich wprowadzenie) związane ze społeczną odpowiedzialnością, m.in.: systemy zarządzania środowiskiem (ISO 14001), jakością, ryzykiem oraz procedury działalności charytatywnej, kodeksy etyczne.
Spośród prowadzonych przez badane przedsiębiorstwa działań z zakresu społecznej odpowiedzialności, skierowanych do interesariuszy (badaniu poddano 3 sfery: środowisko pracownicze, naturalne i społeczność lokalna), najwięcej inicjatyw dotyczy pracowników oraz społeczności lokalnej (75% badanych prowadzi tego rodzaju działania). W obszarze środowiska pracowniczego prowadzone są takie działania jak m.in.: badania satysfakcji pracowników, projekty szkoleniowe, zarządzanie talentami, pracownicze programy emerytalne. W kontekście relacji ze społecznością lokalną najczęściej podawane przykłady inicjatyw dotyczą filantropii, relacji ze związkami zawodowymi, dostosowanej do lokalnych uwarunkowań polityki zatrudnienia oraz relacji z samorządami.
69% badanych realizuje działania związane z ochroną środowiska naturalnego, 16% dopiero planuje skierować uwagę na tę sferę, a 22% w ogóle nie angażuje się w tego rodzaju inicjatywy. Wśród firm, które potwierdziły prowadzenie działań proekologicznych, widoczne jest kompleksowe podejście to tego obszaru, które wynikać może m.in. z obowiązujących regulacji. Środowisko to również ta sfera, która w najbardziej widoczny sposób wiąże się z podstawową działalnością przedsiębiorstw energetycznych.
Działania z obszaru CSR, których odbiorcą jest rynek (rozumiany jako sfera interakcji z dostawcami i odbiorcami), prowadzone są przez 69% ankietowanych, a 12% planuje aktywność w tym kierunku. Ankietowani najczęściej wymieniali takie inicjatywy jak: moderowanie relacji z dostawcami, komunikacja marketingowa (m.in. doskonalenie stron internetowych), inwestycje w modernizację technologii (optymalizacja w interesie odbiorców) lub działania zmierzające do wzrostu konkurencyjności rynków.
W porównaniu z powyższymi wynikami, w obszarze raportowania spółki sektora energetycznego poczyniły zdecydowanie najmniejszy postęp: zaledwie 16% badanych raportuje o swoich działaniach z zakresu CSR. Kolejne 16% planuje wprowadzić raportowanie, a 62% ankietowanych nie wdrożyło dotąd żadnego systemu raportowania. Pogłębiona analiza wykazała, że spośród firm nie prowadzących raportowania tylko 31% stosuje inne metody komunikowania o swojej działalności z obszaru CSR. Przedsiębiorstwa, które raportują zewnętrznie, najczęściej wskazywały posługiwanie się następującymi nośnikami komunikacji: strony internetowe, informacje prasowe, materiały promocyjne, raporty finansowe i raporty z wydatkowania środków przeznaczonych na cele charytatywne.
Badanie wykazało, że tylko jedno (sic!) spośród badanych przedsiębiorstw zdefiniowało na własne potrzeby odbiorcę wrażliwego. Odbiorcą takim jest osoba, która doświadcza regularnie lub tymczasowo problemów z regulowaniem należności za pobieraną energię, spowodowanych uwarunkowaniami społeczno-ekonomicznymi. W polskim prawie nie funkcjonuje do tej pory definicja takiego odbiorcy, mimo iż kwestie związane z ubóstwem energetycznym (ang. energy/fuel poverty) są od dawna dyskutowane na poziomie europejskim oraz międzynarodowym (w kontekście krajów rozwijających się ubóstwo energetyczne oznacza również ogólny brak dostępu do energii). W stosunku do odbiorcy wrażliwego, w państwach Unii Europejskiej stosowane są szerokie mechanizmy osłonowe. Część ankietowanych postuluje wprost konieczność zdefiniowania zarówno odbiorcy wrażliwego jak i mechanizmów pomocy na poziomie prawa polskiego. Siedem przedsiębiorstw planuje przyjęcie takiej definicji z własnej inicjatywy. Nieliczne przedsiębiorstwa współpracują z Ośrodkami Pomocy Społecznej, które odgrywają rolę pośredników między dostawcami energii a odbiorcami wrażliwymi (w niektórych przypadkach firmy dopuszczają również rozłożenie należności na raty). Wyraźnie więc widoczne jest zapotrzebowanie na działania odgórne oraz dialog z administracją państwową w celu stworzenia wspólnej koncepcji systemu ochrony odbiorców wrażliwych. Szczególnie, że – jak wykazało badanie – procedury stosowane w przedsiębiorstwach, związane z dochodzeniem należności, zakładają jako jedną z metod trwałe wstrzymanie dostaw energii do odbiorcy-dłużnika (badanie wykazało ok. 3 tys. takich przypadków).
Pilotażowy projekt Urzędu Regulacji Energetyki (URE), jakim było badanie stanowiące przedmiot Raportu, ma na celu zdiagnozowanie bieżącej sytuacji CSR w polskim sektorze energetycznym. Diagnoza posłuży URE do dalszych działań – inicjatyw zmierzających do pogłębiania wiedzy przedsiębiorstw energetycznych nt. społecznej odpowiedzialności, wpierania ich działań oraz budowania rzetelnych podstaw i narzędzi zarządzania CSR, do których firmy sektora będą mogły się odnieść.
Obraz, jaki wyłania się z Raportu, pokazuje ewidentną potrzebę kontynuowania debaty nt. społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw energetycznych w Polsce. Takie kwestie jak ochrona środowiska, relacje z pracownikami i społecznością lokalną czy zagadnienia związane ze zrównoważonym rozwojem stają się elementem zarówno bieżących działań jak i długofalowych strategii przedsiębiorstw sektora energetycznego. Jednak działania w zakresie CSR w poszczególnych firmach sektora różnią się stopniem zaawansowania, a sama idea społecznej odpowiedzialności biznesu jest rozmaicie interpretowana, niekiedy tylko powierzchownie. CSR w firmach sektora energetycznego postrzegany jest w dużej mierze przez pryzmat korzyści wizerunkowych, mniej w kontekście strategii biznesowej i korzyści ekonomicznych. Tym samym, przedsiębiorstwa sektora wpisują się w szerszy obraz polskiego biznesu, w którym nadal korzyści wizerunkowe są przeważającym argumentem do inicjowania działań z zakresu odpowiedzialnych praktyk. Jakie wobec tego działania powinny być prowadzone w celu wzmocnienia rozumienia i realizacji społecznej odpowiedzialności w sektorze energetycznym?
Działania Urzędu Regulacji Energetyki, zmierzające do upowszechnianiai wzmacniania CSR w sektorze energetycznym przy pomocy działań edukacyjnych i regulacji, to inicjatywa potrzebna i dobrze rokująca. URE może odegrać istotną rolę w inicjowaniu i moderowaniu dialogu pomiędzy sektorem a jego interesariuszami, zwłaszcza, że jako regulator dysponuje odpowiednimi narzędziami. W ostatnim czasie obserwujemy wzmożoną aktywność administracji państwowej na polu CSR. Ministerstwo Gospodarki, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej podejmują inicjatywy w kierunku promowania społecznej odpowiedzialności w różnych sferach gospodarki, także w energetyce. Na początku sierpnia resort gospodarki zapowiedział przedstawienie na jesieni 2009 projektu wsparcia odbiorców energii wrażliwych społecznie [4]. Miejmy więc nadzieję, że już wkrótce społeczna odpowiedzialność sektora energetycznego zostanie wzmocniona odpowiednim prawodawstwem, a z etapu diagnozowania przejdziemy do etapu realizacji konkretnych działań. Czas pokaże jak odpowiedzą na to przedsiębiorstwa i czy będą potrafiły efektywnie wykorzystać nowe możliwości.
Raport URE dostępny tutaj.
[1] Wśród ankietowanych pojawił się głos, który zwraca uwagę na to, iż stan monopolu nie jest wyborem samych przedsiębiorstw, a wynika z narzuconych regulacji prawnych; [2] Wynikają one pośrednio z celów wyznaczonych Polsce przez Unię Europejską. [3] UNDP: http://www.undp.org/energy/
[4] http://www.wnp.pl/wiadomosci/na-jesieni-projekt-dla-odbiorcow-energii-o-niskich-dochodach,86117_1_0_0_0.html