Artykuł ekspercki

Raportowanie społeczne – dobrowolne czy obowiązkowe?

30 września 2009

Firmy powinny  raportować, nie czekając na narzucone z góry sankcje prawne, a same raporty traktować jako inwestycję, która sądząc po trendach rynkowych, w niedalekiej przyszłości na pewno się opłaci. Prowadzenie firmy zgodnie ze strategią społecznej odpowiedzialności biznesu (Corporate Social Responsibility – CSR), stało się standardem funkcjonowania przedsiębiorstw w dzisiejszym świecie.Wzrastająca świadomość o wpływie sektora biznesu na społeczeństwo, w którym funkcjonuje, powoduje, że zdecydowana większość dużych firm i coraz więcej tych, z sektora małych i średnich przedsiębiorstw uwzględnia interesy społeczne podczas prowadzenia własnej działalności. 

Jest ona również przyczyną powstawania nowych narzędzi, które pomagają zarządzać, mierzyć, komunikować i czerpać korzyści z wdrażania strategii CSR. Jednym z takich instrumentów jest coraz popularniejszy, również w Polsce, raport społeczny, który integruje informacje ekonomiczne, społeczne i środowiskowe na temat firmy i jej działalności oraz stanowi wyraz wywiązywania się z obowiązku udzielania informacji wszystkim interesariuszom firmy [1].

Rozwój raportowania społecznego

Początki raportowania społecznego sięgają lat  70, kiedy to niektóre firmy działające w USA i Europie Zachodniej zaczęły informować o swoim wpływie na środowisko oraz kwestiach ochrony zdrowia i bezpieczeństwa w pracy. Za jedną z pierwszych firm, które dołączyły raport środowiskowy do rocznego sprawozdania z działalności, uważa się Abt & Associates, która uczyniła to w 1972 roku. Kolejną publikacją był raport firmy Ben & Jerry, która w 1989 roku opublikowała raport zweryfikowany przez niezależnego audytora. Obejmował on kwestie społecznego oraz środowiskowego zaangażowania firmy wraz działaniami na rzecz pracowników, klientów oraz dostawców i inwestorów [2]. Z czasem forma raportowania rozwinęła, się obejmując obecnie trzy podstawowe aspekty – środowiskowy, ekonomiczny i społeczny tzw. Triple Bottom Line [3].

Raport społeczny w obecnej formie, pozawala na monitorowanie i analizę postępów firmy w zakresie osiągania założonych celów strategii CSR oraz stanowi narzędzie komunikacji między firmą i wszystkimi interesariuszami. Rzetelne i wyczerpujące informacje w nim zawarte, wpływają na dobry wizerunek i wiarygodność firmy. Raport ma również wartości edukacyjne. Przyczynia się on, do dzielenia się dobrymi praktykami oraz zwiększania świadomości na temat CSR.

W ciągu ostatnich lat raportowanie społeczne na świecie weszło do kanonu informowania państwowych instytucji oraz opinii publicznej o wynikach działalności przedsiębiorstw w tym obszarze. Dzięki coraz liczniejszym inicjatywom, takim jak np. konkurs Raporty Społeczne, liczba firm publikujących raporty rośnie również w Polsce, a debata nad koniecznością raportowania nadal się rozwija.

Obecnie, nie dotyczy już ona kwestii czy raportować, ale raczej jak to robić, do kogo adresować raporty, jak wykorzystać je w prowadzeniu strategii CSR oraz czy powinny być one przejawem dobrej woli firmy, która wychodząc na przeciw oczekiwaniom społeczeństwa informuje o swojej działalności, czy też wręcz przeciwnie, raportowanie społeczne powinno być narzucone prawnie?
Wypracowano już wiele wytycznych dotyczących raportowania społecznego, obowiązujących zarówno w skali międzynarodowej, jak i na poszczególnych rynkach. Najbardziej popularną jest Światowa Inicjatywa Sprawozdawcza (Global Reporting Initiative, GRI) i opracowane przez nią wytyczne. Rolę wytycznych na podstawie, których można przygotowywać raporty, mogą spełniać również normy określonych certyfikatów takich jak AA 1000 przygotowanego przez organizację AccountAbility, czy też certyfikat SA 8000 wypracowany przez Social Accountability International (SAI) [4].

Decyzja o przygotowaniu raportu oraz wybór wytycznych podczas przygotowywania go zależy w Polsce od firmy, która podejmuje takie działanie. Na świecie pojawia się jednak, coraz więcej inicjatyw, prowadzących do wpisania raportowania społecznego, jako uregulowanego prawnie obowiązku przedsiębiorstw.

Dobrowolny czy obowiązkowy?

Według opracowania „Carrots and Sticks for  Starters, obecne trendy w obowiązkowych i dobrowolnych standardach raportowania” przygotowanego przez KPMG i UNEP, oba modele raportowania mają swoje wady i zalety [5].

Wśród najważniejszych zalet dobrowolnego raportowania wymienia się elastyczne i spójne podejście firmy, która jako ekspert i najlepsze źródło informacji na temat danej branży najlepiej wie, jakie działania powinna podejmować i o jakich działaniach powinna raportować. Uregulowania prawne mogą ograniczyć takie podejście, a tym samym spowodować, że niektóre cenne i specyficzne informacje dotyczące danej branży w ogóle nie znajdą się w raporcie. Z drugiej jednak strony brak regulacji sprawia, że raporty trudno jest porównać i może zdarzyć się, że informacje, którymi dzieli się firma służą wyłącznie poprawie jej wizerunku i dalekie są od ujawniania działań, które nie są społecznie odpowiedzialne, a nadal są przez firmę prowadzone.

Takim właśnie praktykom może przeciwdziałać wprowadzenie uregulowań prawnych.  Może także wpłynąć ono na wiarygodność i kompletność raportów, jako opracowanych i zweryfikowanych ze zgodnymi i powszechnie znanymi przepisami prawa jak i oznaczać zmianę kultury korporacyjnej firmy. Wprowadzenie uregulowań prawnych w tym zakresie, narzuca bowiem przejrzystość i otwartość w kwestiach CSR, a tym samym obowiązek ich rozwijania i wpisania w ogólny plan działania firmy.

Wspólna dla wszystkich standaryzacja raportów wpływa niewątpliwe na postrzeganie firmy nie tylko w oczach klientów, ale i inwestorów. Coraz częściej to właśnie oni kierują się indeksami społecznymi mierzącymi zaangażowanie społeczne firm (np. FTSE4Good Index), podczas podejmowania decyzji inwestorskich. Zunifikowana forma raportów, służyłaby w tym wypadku, jako wiarygodne źródło informacji, umożliwiające szybkie ich odnalezienie oraz porównanie, bez zbędnych kosztów związanych z tym procesem.

W odniesieniu do obowiązkowych standardów raportowania, zdarzają się również głosy krytyczne. Brak przestrzeni na wprowadzane przez firmy innowacje, niedostateczna wiedza osób opracowujących standardy czy też niezwykle trudne opracowanie wytycznych, które nie dyskryminowałyby firm znajdujących się na mniej lub bardziej zaawansowanych etapach wdrażania strategii CSR, to jedne z najpoważniejszych zarzutów kierowanych pod ich adresem.

Jak to się robi za granicą?

Pomimo głosów krytycznych, obowiązek opracowywania i publikacji raportów związanych z prowadzonymi przez firmy strategiami CSR, dotyczących wszystkich ich aspektów lub niektórych ich części, nałożyły już niektóre kraje Unii Europejskiej oraz USA, Kanada, Indie, RPA i Japonia.

Belgia i Holandia

W Belgii, w regionie Flandrii, został nałożony obowiązek publikacji rocznego raportu o kwestiach środowiskowych. Dokument The Bilan Social, nakłada również na określone przedsiębiorstwa obowiązek raportowanie danych na temat rodzaju i rozwoju zatrudnienia. Z kolei holenderski The Environmental Protection Act zawiera rozdział na temat największych „trucicieli” środowiska. Ponad 250 firm zobowiązanych jest do przedstawiania dwóch raportów rocznie. Jeden skierowany jest do opinii publicznej i jeden dla rządu holenderskiego. W ostatnim czasie, w wyniku zmian regulacji, raport dla opinii publicznej nie jest już restrykcyjnie wymagany.

Skandynawia

W Szwecji, ponad 60 przedsiębiorstw państwowych, otrzymało w 2000 roku, rządowe zalecenia dotyczące raportowania. Poprawka do The Annual Accounts Act zobowiązuje również te firmy do zamieszczenia informacji na temat działań środowiskowych i społecznych w sekcji poświęconej zarządowi w raporcie rocznym z działalności. Podobnie w Norwegii (The Norwegian Accounting Act), gdzie oprócz kwestii środowiskowych i socjalnych, należy dodać również zagadnienia związane z ochroną zdrowia i bezpieczeństwem, a także zalecenia i plan strategii redukującej negatywny wpływ działania na środowisko.  W Finlandii stosowny dokument – The Finnish Accounting Act, zobowiązuje firmy do dołączania informacji o działaniach środowiskowych i społecznych w raporcie rocznym lub finansowym, zaś w Danii dzięki The Green Accounts Act ponad 1200 firm działającym w sektorze przemysłu ciężkiego, chemicznego, paliwowego, energetycznego oraz związanego z hodowlą i ubojem zwierząt, zobowiązane jest udzielać informacji na tematy środowiskowe oraz załączać oficjalne stanowisko zarządu w tych kwestiach. The Danich Financila Statements Act zobowiązuje również firmy do włączania informacji na temat kapitału ludzkiego oraz aspektów środowiskowych w raportach dotyczących ogólnie pojętego zarządzania, jeżeli informacje te mogą wpłynąć na postrzeganie pozycji finansowej firmy.

Hiszpania

Hiszpański „The Resolucion de 25 de marzo de 2002” ustanawia, że organizacje zobowiązane są włączać informacje na temat środowiskowych nakładów, inwestycji i wydatków w raportach finansowych. Regulacje te, zostały uszczegółowione w przypadku sektora energetycznego w The National Accounting Plan.

Francja

W regulacjach dotyczących kwestii ekonomicznych (Nouvelles Regulations Economiques) wszystkie przedsiębiorstwa państwowe zobowiązane są do raportowania na temat kwestii środowiskowych i społecznych. Ustawa nakłada obowiązek zawierania w raportach finansowych firm, według czterdziestu wytycznych wzorowanych na Global Reporting Initiatives oraz na Francuskim Raporcie Socjalnym informacji dotyczących kwestii zatrudnienia i pracy. Rząd francuski opracował również dokument będący przewodnikiem na temat opracowywania raportów. Opracowano również The CJDES Bilian Societal – narzędzie służące wymianie informacji, przez co rozumie się wypełnianie kwestionariuszy, ankiet i zamieszczania publikacji na temat działań społecznych.

Niemcy

Jedna z niemieckich ustaw (BilReG) nakłada na niemieckich przedsiębiorców obowiązek włączania do sprawozdań z działalności firmy, również kwestii społeczne i środowiskowe.

Indie

The Companies Act stanowi, że do każdego opracowanego bilansu należy dołączać raport na temat konsumpcji energii oraz wprowadzania nowej, przyjaznej środowisku technologii.

Południowa Afryka

The National Black Economic Empowerment Act oraz Employment Equity Act ustanawiają obowiązek opracowania raportowania na temat równości szans zatrudnienia i promocji osób o odmiennym kolorze skóry, kobiet i niepełnosprawnych.

Japonia

The Law of Promotion of Environmentally Conscious Business Activites nakłada obowiązek corocznego raportowania w kwestiach środowiskowych. Obowiązek dotyczy tylko niektórych przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa zobowiązane są również raportować na temat uwalniania do środowiska określonych substancji chemicznych wraz z planem działania zmniejszających ich ilość.

Australia

Wszystkie firmy przygotowujące raport zarządu maja obowiązek informować na temat postępu przedsiębiorstwa w zakresie ochrony środowiska i działań środowiskowych (Corporation Act 2001). Obecnie, trwają prace nad rozszerzeniem obowiązku raportowania również na kwestie społeczne. The Financial Services Reform Act 2001 nakazuje natomiast, przygotowanie raportu dotyczącego uwzględniania kwestii etycznych, społecznych środowiskowych w realizowanych inwestycjach. Firmy z sektorów przemysłowych zobowiązane są również, informować odpowiednie władze na temat emisji gazów, paliw i substancji chemicznych, a szczegółowe uregulowania w tym zakresie nałożone zostały na sektor energetyczny oraz firmy będące największymi konsumentami energii.

Wielka Brytania

W Wielkiej Brytanii raport na temat kwestii środowiskowych i społecznych dołączany jest do rocznego raportu przedsiębiorstwa (Operating and Financial Review). Kwestie, które powinny znaleźć się raporcie to nadzór korporacyjny i wewnętrzna kontrola procedur w firmie (The Combine Code).

USA

Komisja ds. Równości Szans Zatrudnienia wymaga rocznych raportów na temat wyników zatrudnienia z uwzględnieniem kwestii płci i rasowych. The Sarbanes-Oxley Act nakłada na niektóre firmy obowiązek raportowania kwestii związanych z nadzorem korporacyjnym, a w szczególności skupia się na przejrzystości i jasności procedur kontrolnych w firmach. Te, które zatrudniają więcej niż 10 pełnoetatowych pracowników mają obowiązek zgłaszania danych na temat emisji określonych substancji toksycznych do Agencji Ochrony Środowiska. Swój wpływ na środowisko powinna zgłaszać do odpowiednich władz również każda firma, która korzysta ze środowiska w sposób określony w ustawach.

Co dalej?

Powyższy przegląd z pewnością nie wyczerpuje możliwych uregulowań prawnych w zakresie raportowania społecznego. Żadne z wyżej przytoczonych państw nie wprowadziło dotychczas uregulowań prawnych wskazujących raport, jako osobny, kompleksowy dokument dotyczący wszystkich aspektów pozafinansowej działalności przedsiębiorstwa. Dominującym zagadnieniem, wymaganym przez prawodawców, są kwestie środowiskowe. Kwestie korzystania ze środowiska i wpływu na niego są uregulowane w odrębnych ustawach takich jak prawo ochrony środowiska lub też w międzynarodowym ustawodawstwie np. wspólnoty unijnej. Niezależnie, więc od informacji zawartych w raportach, określone działania w tym względzie muszą być przez przedsiębiorstwa uwzględnianie. Nie istnieją natomiast (lub jeszcze nie istnieją) takie przepisy, które nakładałby na przedsiębiorców określone działania społeczne.

Niezależnie od dyskusji na temat obowiązkowych lub dobrowolnych raportów społecznych, wciąż niewielka grupa firm (około 2000 na całym świecie [6]) w pełni zaadaptowała koncepcję Triple Bottom Line, co z pewnością przekłada się na liczbę raportów w tym zakresie. Tymczasem wymagania rynkowe rosną. Giełdy coraz częściej wymuszają na spółkach umieszczania informacji z zakresu CSR (giełdowy indeks spółek odpowiedzialnych – RESPECT Index, powstaje również w Polsce) [7]. Coraz bardziej świadomi konsumenci podejmują swoje decyzje konsumenckie w oparciu o jawne i rzetelne informacje i mają coraz większe oczekiwania, co do działań społecznych przedsiębiorstw.

Firmy powinny zatem raportować, nie czekając na narzucone z góry sankcje prawne, a same raporty traktować jako inwestycję, która sądząc po trendach rynkowych, w niedalekiej przyszłości na pewno się opłaci.

Przypisy

[1]  Liliana Anam, „O raportowaniu CSR słów kilka. Dlaczego warto?”
[2]  „The brief history of social reporting”, Alice Tepper Marlin, John Tepper Marlin
[3] „ABC of the main instruments of Corporate Social Responsibilty”, European Commission, Directorate-General for Employment and Social Affairs.
[4] Więcej na: www.raportyspoleczne.pl
[5] Na podstawie raportu „Carrots and Sticks for starters”, KPMG’s Global Sustainability Services and United Nations Environment Programme.
[6] Wg. Global Reporting Initiative
[7] Analizą objęte są spółki notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, z wyłączeniem rynku NewConnect, spółek zagranicznych i duallistingowanych.

Autorzy