Artykuł ekspercki

Kryzys bioróżnorodności. Dlaczego biznes powinien myśleć strategicznie o naturze?

22 lipca 2020

Ostatnie dekady charakteryzowały się niespotykanym dotąd tempem zmian na świecie – wystarczy wspomnieć o podwojeniu populacji ludzkiej w ciągu ostatnich 50 lat, idącym w parze z wydłużeniem średniej długości życia, czterokrotnym wzroście globalnej gospodarki i miliardzie ludzi wyciągniętych ze skrajnego ubóstwa. Ten niezwykły wzrost odbył się jednak kosztem środowiska naturalnego, coraz mocniej przekształcanego i eksploatowanego na potrzeby człowieka i jego działalności. Naukowcy są zgodni – to ostatni moment, aby uratować bioróżnorodność naszego ekosystemu. Jaką rolę może i powinien odegrać biznes w ochronie i odbudowie świata przyrody? Jakie kroki firmy podejmują już teraz?

Wpływ człowieka na planetę jest na tyle duży, że epokę w której żyjemy przyjęło nazywać się antropocenem[1]. Epoka ta charakteryzuje się m.in. coraz trudniejszą relacją na osi człowiek – natura. Mówiąc krótko, w wyniku eksploatacji ziemi i mórz, nadmiernego wykorzystania zasobów naturalnych i idących za tym zmian klimatycznych niszczymy coraz bardziej środowisko naturalne. Dane przedstawiane przez naukowców dotyczące utraty bioróżnorodności nie pozostawiają wątpliwości, w jak złym stanie jest obecnie natura i ekosystemy. Międzyrządowa Platforma Naukowo-Polityczna ds. Różnorodności Biologicznej i Usług Ekosystemowych (IPBES) przedstawiła w 2019 r. niepokojącą ocenę stanu różnorodności biologicznej, z której wynika m.in. że 75% powierzchni lądów i 66% siedlisk morskich zostało znacząco przekształconych w wyniku działań człowieka, straciliśmy 85% terenów podmokłych, a 1 mln – czyli 25% wszystkich gatunków zwierząt i roślin, jest zagrożonych wyginięciem[2].

Widząc skalę problemu, nie powinno dziwić więc, że wg Global Risks Report 2020, publikowanego przez World Economic Forum, utrata różnorodności biologicznej jest na czwartym miejscu listy głównych zagrożeń przed jakimi stoi ludzkość w najbliższej dekadzie pod względem prawdopodobieństwa wystąpienia i na trzecim miejscu pod względem wpływu[3]. Warto wziąć pod uwagę właśnie te implikacje, jakie niesie ze sobą zaburzenie równowagi w świecie natury.  Wśród nich można wymienić zagrożenia dla światowego rolnictwa i sektora produkcji żywności, konsekwencje zdrowotne, wywołane m.in. przez brak czystej wody i czystego powietrza, przyspieszanie postępujących zmian klimatu i jednocześnie silniejsze odczuwanie tych zmian w miejscach o ubogich ekosystemach. Wtedy jeszcze bardziej dostrzegamy, jak ogromny negatywny wpływ na życie każdego z nas może mieć pogarszanie się stanu przyrody.

Wśród ważnych beneficjentów usług ekosystemów jest także biznes, który może silnie odczuć skutki degradacji środowiska, do której jednocześnie sam się przyczynia. Szacuje się, że ponad połowa światowego PKB, aż 44 bln dolarów, jest zależna od środowiska naturalnego[4]. Biznes coraz wyraźniej dostrzega ryzyka operacyjne, rynkowe, a także reputacyjne, jakie niesie ze sobą dalsze niszczenie świata przyrody. Koalicja Business for Nature, której członkiem jest Forum Odpowiedzialnego Biznesu, podkreśla, że tylko wspólne działania biznesu i rządzących mogą przynieść realne efekty w zakresie ochrony i odbudowy natury. W ciągu ostatnich miesięcy koalicja zaangażowała setki firm z całego świata, aby wypracować jednolite stanowisko w sprawie kryzysu klimatycznego i zagrożenia dla bioróżnorodności. Efektem prac był przedstawiony podczas Światowego Forum Ekonomicznego w Davos na początku tego roku zestaw 5 rekomendacji dla rządzących, które mają pomóc w podjęciu przez nich zdecydowanych działań w tych obszarach[5]. Z kolei zadaniem biznesu powinno być naciskanie na rządy, aby odpowiednio zaadresowały problem bioróżnorodności w swoich politykach i działaniach. W związku z powyższym koalicja wzywa firmy z całego świata do włączenia się w Call to Action, akcję poprzez którą chce pokazać wspólny głos biznesu i dać jasny sygnał rządzącym, że ochrona natury i odbudowa bioróżnorodności powinna znaleźć się w centrum ich zainteresowania[6].

Wiodącą rolę  w walce z kryzysem w dziedzinie różnorodności biologicznej planuje odegrać Unia Europejska. W grudniu 2019 r. unijni ministrowie środowiska zaapelowali do Komisji Europejskiej, by opracowała nową ambitną strategię bioróżnorodnościową, która miałaby stać się centralnym elementem Europejskiego Zielonego Ładu. 20 maja 2020 r. Komisja przyjęła projekt strategii, która ma pozwolić na odbudowanie europejskiej różnorodności biologicznej do 2030 r. Strategia ta ma być również integralną częścią planu zielonej odbudowy po kryzysie wywołanym pandemią koronawirusa. Główne działania, które mają zostać podjęte w ciągu najbliższej dekady to m.in.:

  • objęcie ochroną co najmniej 30% gruntów i mórz w Europie w oparciu o obecne obszary Natura 2000;
  • przywrócenie zdegradowanych ekosystemów w całej UE poprzez konkretne zobowiązania i akcje, m.in. poprzez ograniczenie stosowania pestycydów, powstrzymanie i odwrócenie procesu spadku liczebności owadów zapylających, oraz zasadzenie 3 mld drzew;
  • przeznaczenie z funduszy unijnych oraz środków krajowych i prywatnych 20 mld euro rocznie na bioróżnorodność.

Strategią, którą przygotowała Komisja Europejska, zajmie się Parlament i Rada Europejska, później zaś będzie ona wdrażana w poszczególnych krajach.

Wracając do tematu zaangażowania biznesu, należy zauważyć, że część firm myśląca w kategoriach długoterminowych celów i planów zdaje się rozumieć, że również ich przyszłość opiera się na zdrowym i różnorodnym świecie przyrody. Firmy te nie tylko rozumieją, że stoimy przed momentem kryzysowym dla natury, ale także wdrażają działania, które mają tę sytuację poprawić. Robią to poprzez ochronę i odbudowę lokalnych ekosystemów, ale także tych bardziej odległych, w sposób pośredni, czyli np. poprzez użycie w swoich produktach surowców (np. oleju palmowego) pochodzących z certyfikowanych upraw. Angażują się także w odbudowę ekosystemów rzecznych i morskich, ochronę zwierząt na obszarach swojej działalności, czy wspierają ochronę owadów zapylajacych, np. stawiając ule w pobliżu swojej siedziby. Popularnym także rozwiązaniem wykorzystywanym w ramach wolontariatu pracowniczego są akcje nasadzeń lasów.

W ostatnich latach obserwujemy wzrost liczby tego typu działań biznesu. Ten trend jest silnie zauważalny w Raporcie „Odpowiedzialny biznes w Polsce. Dobre praktyki”, wydawanym co roku przez Forum Odpowiedzialnego Biznesu. W 2019 roku największy wzrost liczby dobrych praktyk zgłoszonych przez firmy nastąpił właśnie w obszarze środowiska – 35-procentowy wzrost w stosunku do raportu za rok 2018. Co ciekawe, podwoiła się również, w ujęciu rok do roku, liczba dobrych praktyk z zakresu bioróżnorodności. Na bazie obserwowanych trendów możemy oczekiwać, że grono firm świadomych zagrożenia i, co najważniejsze zaangażowanych w ochronę środowiska, będzie sukcesywnie rosło.

Poniżej kilka przykładów działań firm, które aktywnie przeciwdziałają problemowi utraty bioróżnorodności.

Ochrona bioróżnorodności lokalnie

L`Oréal Polska

L`Oréal Warsaw Plant we współpracy z Fundacją ClearWing przeprowadziła inwentaryzację bioróżnorodności na terenie swojej działalności w Kaniach. Fabryka mieści się w otulinie obszaru Natura 2000, dlatego inicjatywa miała na celu dokładne zapoznanie się z organizmami fauny i flory, które żyją w jej pobliżu. Informacje pozyskane podczas badań pozwoliły L`Oréal na opracowanie kilkuetapowej strategii utrzymania, jak również zwiększenia bogactwa gatunkowego w strefach, które mają do tego potencjał. Wśród zrealizowanych do tej pory działań można wymienić m.in. utworzenie specjalnych otworów w płocie, które zapewniają swobodną wędrówkę m.in. płazom oraz oczyszczenie małego stawu znajdującego się w pobliżu zakładu.

Ponadto w ramach globalnego programu „L’Oréal dla przyszłości” zainaugurowanego w maju 2020 r. L’Oréal przeznaczy kwotę 100 mln euro na regenerację zniszczonych ekosystemów oraz zapobieganie zmianom klimatycznym poprzez inwestycje i doradztwo związane ze środowiskiem.

Więcej o działaniach firmy tutaj i tutaj

Ceetrus Polska

Firma Ceetrus Polska dba o bioróżnorodność terenów wokół swoich obiektów handlowych. W centrach i galeriach handlowych posiadających lub ubiegających się o certyfikat branżowy BREEAM-In-Use Ceetrus we współpracy z ekologami i ogrodnikami prowadzi programy dosadzeń drzew, krzewów i traw. Na terenach otaczających centra handlowe, firma wytycza również szlaki dla ptaków i instaluje hotele dla owadów zapylających.

Ponadto w ramach akcji „Świat pszczół” przy galeriach handlowych pojawiają się domki dla owadów zapylających wykonane przez Warsztat Terapii Zajęciowej. Z kolei w pasażach galerii handlowej będzie można obejrzeć wystawę tematyczną dotyczącą owadów zapylających i ich znaczenia w ekosystemie.

Więcej o działaniach firmy tutaj i tutaj

PGE Polska Grupa Energetyczna

PGE Polska Grupa Energetyczna dba o różnorodność gatunkową ptaków na farmach wiatrowych – m.in. testując system monitorujący ptaki i eliminujący ich kolizję z turbinami wiatraków. Mechanizm polega na analizie informacji rejestrowanych przez urządzenia zamontowane na turbinach. Jeśli zwierzęta znajdą się w określonej odległości od turbiny  aparatura inicjuje ciąg świetlnych znaków ostrzegawczych, sygnalizującym ptakom zagrożenie. Jeśli nie zmienią toru lotu zostaje uruchomiony system dźwiękowy. Wreszcie, jeśli ptaki zbliżą się do turbiny na odległość 300 m dochodzi do zatrzymania turbiny.

Więcej o działaniach firmy tutaj

Ergo Hestia

Grupa ERGO Hestia w ramach Akcji „Do Nasadzenia” pomogła w sadzeniu lasu na terenie zniszczonym w 2017 r. przez nawałnicę. W sumie przez 2 dni posadzono 110 tysięcy rocznych sadzonek. Pierwszego dnia udział wzięło tysiąc osób i nasadziło prawie 60 tysięcy sadzonek. Drugiego dnia pojawiło się blisko 500 osób, w tym pracownicy ERGO Hestii – udało się zasadzić 5 hektarów lasu, czyli blisko 50 000 drzewek.

Więcej o praktyce tutaj

Ochrona owadów zapylających

PKN Orlen

W ramach praktyki „Wspieramy ochronę pszczoły miodnej!” w bezpośrednim sąsiedztwie Zakładu Produkcyjnego Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN w 2017 r.  zbudowano pasiekę, liczącą 16 uli. W 2019 r. została założona druga pasieka. Jest to efekt współpracy z Mazowieckim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego (MODR). Wspólnie realizowany jest projekt, którego zadaniem jest zwiększenie świadomości mieszkańców terenów wiejskich oraz miasta Płock o znaczeniu pszczół dla środowiska, integracja osób zajmujących się pszczelarstwem, ale przede wszystkim wzbogacenie środowiska naturalnego w rodziny pszczele. Dodatkowo w 2019 roku zorganizowana została konferencja pszczelarska „Pszczoła w życiu człowieka. Bioróżnorodność i ochrona”. W dwudniowej konferencji udział wzięło ponad dwustu słuchaczy – zawodowych pszczelarzy i uczniów okolicznych szkół.

Więcej o praktyce tutaj

Leroy Merlin Polska

W ramach projektu „Leroy Merlin przyjacielem pszczół” przy trzech sklepach umieszczono ule. Łącznie jest to 12 uli, w których zamieszkuje ok. 720 tys. pszczół. Ule zostały pomalowane przez dzieci biorące udział w warsztatach edukacyjnych dotyczących życia pszczół i ich roli w ekosystemie. W kolejnych latach planowany jest dalsze rozwijanie praktyki oraz sianie łąk kwietnych przy sklepach.

Więcej o praktyce tutaj

Fundacja Veolia Polska

Fundacja Veolia Polska zainicjowała projekt Pasieki Veolii promujący rozwój miejskiego pszczelarstwa. Do budowy pasiek zaangażowano pracowników oraz pozostałych interesariuszy – Urzędy Miast oraz mieszkańców miejscowości, w których obecny jest biznes Grupy Veolia. W 2019 roku do pasiek w Lidzbarku Warmińskim i Zamościu, dołączyły dwie kolejne: w Szczytnie i Chrzanowie. W Szczytnie wokół pasieki stworzona została ścieżka przyrodnicza, która będzie spełniała rolę edukacyjną dla mieszkańców, przede wszystkim dla dzieci i młodzieży.

Więcej o działaniach firmy tutaj

ENEA

W 2019 roku w Enei Wytwarzanie w bliskim sąsiedztwie bloku energetycznego i chłodni kominowej pojawiła się kwietna łąka – stołówka dla pszczół i owadów oraz został tam umieszczony „hotel” dla owadów. Posiano również gatunki roślin miododajnych zapewniające pożywienie dla pszczół.

Więcej o praktyce tutaj

Działania edukacyjne

Cemex Polska

W należącym do CEMEX Polska Kamieniołomie Lipówka powstała przyrodnicza ścieżka edukacyjna, gdzie po raz czwarty odbył się piknik edukacyjny „Dzień Bioróżnorodności i Sportu”. Ponad 400 uczestników wydarzenia skorzystało z atrakcji dotyczących bioróżnorodności i ekologii, zdrowego stylu życia i sportu oraz spróbowało swoich sił w grach terenowych i quizach. Młodzi przyrodnicy wzięli m.in. udział w grze terenowej „Lipówkowy Quest”, która sprawdzała wiedzę z zakresu botaniki, ornitologii i geologii poprzez angażujące zadania.

Więcej o wydarzeniu tutaj

Coca-Cola HBC Polska

Firma zorganizowała Dzień dla środowiska pod hasłem „Jak ryba w wodzie”. Wydarzenie zostało podzielone na dwie części, z których jedna skierowana była do dzieci szkół podstawowych z sąsiadujących z zakładem firmy miejscowości. Przeprowadzono m.in. lekcję dotyczącą lasów i ich mieszkańców, prezentację nt. ochrony wód i ryb. Punktem kulminacyjnym całego wydarzenia było zarybienie z udziałem dzieci rzeki Muszynka narybkiem pstrąga i lipienia.

Więcej o wydarzeniu tutaj

***

[1] Więcej na temat epoki antropocenu można przeczytać w książce Ewy Bińczyk „Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu”.

[2] IPBES, 2019, “Global assessment report on biodiversity and ecosystem services of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services”.

[3] World Economic Forum, 2020, “The Global Risks Report 2020”.

[4] World Economic Forum, 2020, „Nature risk rising”, New Nature Economy series.

[5] Więcej o rekomendacjach Business for Nature tutaj: https://odpowiedzialnybiznes.pl/aktualno%C5%9Bci/koalicja-business-for-nature-w-davos-firmy-apeluja-o-polityki-ktore-stawiaja-nature-w-centrum-swiatowej-gospodarki/

[6] Więcej o akcji Call to Action koalicji Business for Nature tutaj: https://odpowiedzialnybiznes.pl/aktualno%C5%9Bci/ochrona-bioroznorodnosci-to-sprawa-kazdego-z-nas-firmy-na-calym-swiecie-dolaczaja-do-inicjatywy-business-for-nature/

Autorzy

Izabela Opałczyńska

Izabela Opałczyńska

W Forum Odpowiedzialnego Biznesu wspiera realizację projektów w ramach Programu Partnerstwa – prowadzi szkolenia i warsztaty, organizuje spotkania dla biznesu. Zajmuje się również tematyką środowiskową i raportowaniem niefinansowym.

W FOB od stycznia 2020 r. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z biznesem w temacie zrównoważonego rozwoju i odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw. Pracując w zespole ds. zrównoważonego rozwoju firmy Deloitte dokonywała przeglądów funkcjonowania firm w zakresie CSR, opracowywała i pomagała we wdrażaniu strategii CSR, tworzeniu raportów społecznych, była odpowiedzialna za audyt raportów pozafinansowych firm z różnych branż.

Absolwentka Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie na kierunku Finanse i Rachunkowość. Swoją przygodę z CSR rozpoczęła na wymianie studenckiej w Szwecji, na uczelni Jönköping International Business School, gdzie jako specjalizację wybrała Globalization and CSR.